قانون : ماه رمضان كم كم دارد از راه مي‌رسد و اين سه شنبه كه بيايد دلتنگي ميليون‌ها مهمان خدا هفت ساله مي‌شود. اولين اذان ماه مبارك امسال كه پخش شود هفت سال مي گذرد از آخرين‌باري كه طنين ربناي استاد شجريان در گوش جان روزه‌داران مي پيچيد و جان‌هايشان را مشتاق‌تر به شنيدن نواي دعوت الهي مي‌كرد.حالا امسال ميان ترديدها و يقين‌ها دوگانگي به وجود آمده كه شايد بشود اين جفاي هفت ساله رخت بر بندد و اين دلتنگي‌ها تمام شود.
تابستان سال ۱۳۵۸ محمدرضا شجریان در یک استودیو، دعای «ربنا» را بدون تکرار در ضبط خواند تا مشقی برای هنرمندان شود اما این اثر بدون اجازه او پخش شد. اثری که بیش از 30 سال است جای خود را در دل مردم باز کرده اما در نهايت به بازي‌هاي سياسي و جهت‌گيري‌هاي مختلف گره خورد وسرنوشتش در هاله‌اي از ابهام قرار گرفت.صداو سيما در 10سال گذشته روند پرفراز و نشيبي را طي كرده، روندي كه بالاخص درچندسال گذشته رنگ و بوي ديگري گرفته و موجب دل آزاري بسياري از مردم ونخبگان اين مرز و بوم شده است.
راهي كه صداو سيما در اين سال ها طي كرده به طرز شاخصي از خواست عمومي مردم جدا شده و به مسيري رسيده كه آنچه در نهايت براي مردم به ارمغان مي‌آورد دريغ است و دريغ. سياستي كه اين سازمان طي سال‌هاي گذشته در پي گرفته بود مردم را دلتنگ خيلي چيزها كرده بود؛ ديدن چهره‌هاي شاخص نظام در سيماي ملي تا جايي كه يادگار امام كه بعد از سال‌ها فرصت حضور در تلويزيون را يافته بود هم لب به انتقاد از اين سياست‌ها گشود يا شنيدن نواي ربناي يكي از مفاخر موسيقي اين سرزمين كه بسياري از هنردوستان اين سرزمين اذعان مي دارند جاي خالي‌اش در لحظات ملوكوتي مردم قبل از اذان بسيارمحسوس است.
اين روزها اما رسانه ملي روزهاي متفاوتي را از سر مي گذراند. پس از آنكه محمدسرافراز به دليل حواشي مختلف اين سازمان راه استعفا را برگزيد، علي عسگري سكانداري اين سازمان را برعهده گرفت تا شايد اين انتصاب نقطه پاياني باشد بر آنچه باعث جدايي مردم و اين سازمان از هم شده بود،انتصابي كه خيلي‌ها را اميدوار كرد كه شايد سيماي ملي راه جديدي را در پيش بگيرد.
نگاهي كه يادگار امام را به تلويزيون برگرداند و ممكن است باعث پخش دوباره نواي ربناي شجريان هم بشود. موضوع اصلي كه در بحث پخش شدن يا نشدن نواي «ربنا» از سيماي ملي مطرح مي‌شود اين است كه موضوع «ربنا با صداي شجريان» يك موضوع سياسي نيست و فارغ از جهت‌گيري‌ها يا دغدغه‌هاي مولفش يا صداوسيما-درست يا غلط- ، نمودي از ميراث و خواست مردم يك سرزمين است كه بايد در مورد آن اجتماعي و ملي تصميم‌گيري شود نه سياسي.
شروع ماجرا از كجا بود؟
زمانی که محمدرضا شجریان به خاطر رعایت نکردن حقوق مولف از پخش بی‌اجازه آثارش از صداوسیما شکایت کرد ماجراي اختلاف او با رسانه ملي تا ماه مبارک رمضان 1388 ادامه يافت. در آن زمان شجریان «ربنا» و «مناجات افشاری» خود را به ملت ایران تقدیم و تاکید کرد حساب این دو اثر از بقیه آثارش جداست. اما بعد از شکایت رسمی این هنرمند از صداوسیما، عده‌ای از مدیران رادیو و تلویزیون اعلام کردند دیگر حتی ربنای استاد را هم پخش نمی‌کنیم. از جمله محمدحسین صوفی، معاون صدا که در واکنشی تند اعلام کرد: « از این پس حتی در ماه رمضان صدای محمدرضا شجریان از شبکه‌های رادیویی پخش نمی‌شود».
صوفی که پیش از این ریاست مرکز موسیقی صداوسیما را به عهده داشت در همان سال اوج اختلافات شجريان و صداوسيما در گفتوگو با ایسنا گفت: «برای تولید برخی از آثار استاد شجریان سازمان صداوسیما و بعضی دیگر خود ایشان هزینه کرده است، با این حال از این پس هیچ‌یک از این دو دسته آثار از رادیو پخش نمی‌شود».
البته چند روز بعد از اظهار عقیده صوفی، زراعتگر، مدیر نظارت و ارزشیابی مرکز موسیقی صداوسیما سعی کرد واکنش تند او را تعدیل کند و اعلام کرد: «تصمیم‌گیری برای پخش یا عدم پخش در مورد آثار مختلف شجریان متفاوت است اما هرگونه تصمیم‌گیری و مصوبه حقوقی که بر اساس درخواست این هنرمند اتخاذ شود حتی اگر شامل ادعیه و ربنا نیز باشد، مورد پذیرش مرکز موسیقی نیز قرار خواهد گرفت».
پرویز فارسیجانی، دبیر شورای معارف سیما هم با تکذیب محدودیت پخش این اثر از رادیو و تلویزیون، گفت: «نگفته بودم که محدود پخش می‌شود. منظورم این بود که ربناهای مختلفی با صدای هنرمندان مختلف پخش خواهد شد که یکی از این کارها به آقای شجریان اختصاص دارد. ما ربناهای مختلفی در سازمان داریم و در گذشته هم پخش می‌شده ولی امسال به خاطر حساسیت زیاد روی آقای شجریان بحث برانگیز بود».
او پخش ربناهای جدید در کنار ربنای شجریان را که رویه‌ای متفاوت با هر سال بود چنین توجیه کرد: « به هرحال حساسیت‌هایی از بیرون سازمان نسبت به این موضوع ابراز شده بود و ما وظیفه داشتیم تا این حساسیت را کاهش دهیم».
اميد به برطرف شدن هفت سال دلتنگي
هفته پيش بود كه خبري به سرعت منتشر شد و دهان به دهان پيچيد كه:« ربناي استاد شجريان امسال از شبكه يك پخش خواهد شد». تمامي سايت هاي خبري و گروه‌هاي مختلف فضاي مجازي اين خبر را به نقل از سايت منتشر كننده باز نشر كردند و براي شكستن اين دلتنگي تيترهاي عاطفي زدند. سیدفضل‌ا... شریعت پناهی، مدیر شبکه یک سیما در گفت و گویی اعلام کرده بود با توجه به صحبت‌های انجام گرفته، ماه رمضان امسال صدای ربنای استاد شجریان هنگام افطار از تلویزیون پخش می‌شود.مدیر شبکه یک سیما در گفتوگو با ایلنا، با اشاره به پخش صدای استاد «محمدرضا شجریان» از تلویزیون در ماه رمضان گفته بود: هنوز چیزی به ما ابلاغ نشده است. هفته گذشته، در جلسه مدیران سیما با ریاست آقای علی اصغر پورمحمدی صحبت‌هایی انجام گرفت مبنی بر اینکه ماه رمضان امسال ربنای استاد شجریان از تلویزیون پخش شود.
شریعت پناهی ادامه داد: در آن جلسه تصمیمی مبنی بر اینکه همه شبکه‌ها ربنا را پخش کنند یا یک یا چند شبکه خاص، گرفته نشده بود.او همچنین با اشاره به تغییر معاون سیما و جایگزینی مرتضی میرباقری به جای علی اصغر پورمحمدی، گفت: باید منتظر ماند و دید که نظر معاون جدید سیما چیست.مدیر شبکه یک با بیان اینکه باید منتظر تصمیم قطعی معاون جدید سیما ماند، گفت: من فکر می‌کنم امسال صدای استاد شجریان پخش می‌شود.
شریعت پناهی همچنین با اشاره به برنامه‌های رمضانی شبکه یک نيز اعلام كرده بود: شبکه یک در دوره ریاست آقای سرافراز بر صداوسیما، برنامه‌ریزی ویژه‌برنامه‌های ماه رمضان را برای تولیدی‌ها و پخش زنده انجام داده بود اما با حضور آقای علي‌عسگری به عنوان رئیس جدید، ایشان ماموریت‌های جدیدی مثل ویژه برنامه‌های افطار به ما داد.او یادآور شد: 50درصد برنامه‌های ویژه رمضان شبکه یک تغییر کرده است و ما مترصد برگزاری جلسه‌ای با حضور آقای میرباقری، معاون جدید سیما هستیم تا برنامه‌های قطعی اعلام شود».
درخواست خانه موسیقی برای پخش ربنای شجریان
در ادامه درخواست‌ها براي پخش ربناي استا شجريان،خانه موسیقی با ارسال نامه ای به رئیس سازمان صدا و سیما خواستار آن شد که در ماه مبارک رمضان مناجات و ربنا با صدای محمدرضا شجریان پخش شود.در این نامه از این رسانه درخواست شده تا صدای تاثیرگذار و اثرجاودانه ربنای استاد آواز ایران در ایام ماه مبارک رمضان پخش شود.در این نامه همچنین آمده است که این تقاضای نهاد صنفی خانه موسیقی در امتداد تقاضای میلیون ها هموطن روزه دار مطرح شده است.
مناجات مثنوی افشاری و دعای ربنا با صدای محمدرضا شجریان نزدیک به ۳۰ سال در لحظات ملکوتی ماه مبارک رمضان همراه مردم روزه دار بوده و جزو فرهنگ معنوی ایران محسوب می شود. در چند سال گذشته -علی‌رغم انتقاد بخش اعظمی از مردم- پخش این مناجات ها از صدا و سیما قطع شده است.
ميراثي كه بايد حفظ شود
«محمدرضا شجريان» براي مردم ايران تنها يك اسم نيست او بخشي از ميراث مردم سرزميني است كه تاريخ شفاهي فرهنگ‌شان بسيار مورد بي رحمي قرار گرفته و هيچ تلاش منسجمي براي ثبت و نگهداري اين ميراث نشده است.آنچه مسلم است ميراث يك كشور تنها يك بنا و كتاب و شيء خاصي نيست هرآنچه كه بخش بزرگي از روح و هويت مردم سرزميني با آن گره بخورد جزو ميراث آن مردم محسوب مي‌شود.در روزگاري كه بسياري از بيگانگان چشم طمع به سرمايه‌هاي معنوي و ميراث فرهنگي ما دوخته‌اند ما نه تنها تلاشي براي حفظ اين ميراث نمي‌كنيم بلكه خودخواسته در جهت تضييع حق مسلم‌مان گام بر مي داريم و آن را از خود دريغ مي كنيم.
ربنای استاد شجریان با پشتوانه آموزش های دوران جوانی ایشان در زمانی که در محضر پدرشان آموزش قرآن می‌دیدند شکل گرفته و این قطعه یکی از دعاهایی است که استاد در آن سال ها اجرا کرده است. محمدرضا شجریان بارها در جشنواره‌های داخلی و جهانی قرآن موفق به کسب جوایز برتر این مسابقات شده است. «ربنا» طبق سنت اجرایی این دعاها روی دستگاه های قرآنی خوانده شده و این قطعه از دستگاه «رست »یا «راست »شروع شده و در خاتمه به دستگاه «عجم»(شبیه به ماهور) مدولاسیون می شود.
اکنون که غریب به ۵٢سال از خواندن اذان موذن زاده اردبیلی و حدود ٣٠سال از خواندن ربنای شجریان می گذرد، این دو نغمه همچنان دراوج قرار دارند زیرا مردم این نغمه‌ها را به خاطر سپرده اند و اين آثار با دل و جان‌شان آميخته شده است.
حال با توجه به درخواست عمومي جامعه،عموم مردم،هنرمندان و نخبگان منتظر براي شنيدن نواي ربناي استاد شجريان بايد ديد كه سرانجام اين بغض حاصل از دلتنگي هفت ساله خواهد شكست يا 360 روز ديگر به روزشمار اين دلتنگي افزوده خواهد شد؟