شرق: دیروز وزیر خارجه عربستان از قطع روابط تجاری، لغو پروازها و ممنوعیت سفر اتباع سعودی به ایران خبر داد. به گزارش «فارس»، عادل الجبیر در گفت‌وگو با خبرگزاری رویترز، در تشریح این موضوع گفت: این کشور قصد دارد کلیه خطوط پروازی بین ایران و عربستان را لغو کند. علاوه بر این عربستان کلیه روابط تجاری با ایران را قطع می‌کند. با انتشار این خبر، تنش میان دو کشور ایران و عربستان رنگ و بوی اقتصادی به خود گرفت. عربستان در اقدامی دیگر از برخی کشورهای دوست خود چون بحرین و امارات خواست روابط دیپلماتیک‌شان با ایران را قطع کنند. اگرچه هنوز درخواست عربستان از کشورهای دوست خود اقتصادی نشده اما شاید چنین درخواست‌هایی در روزهای آتی مطرح شود. ابراهیم جمیلی، دبیرکل سابق شورای ایران و عربستان در گفت‌وگو با «شرق» معتقد است ایران به دلیل تنوع تولید، راحت‌تر می‌تواند بازار جایگزین برای محصولات خود پیدا کند. او درخصوص بحرین و امارات هم می‌گوید: ما با بحرین ارتباطات تجاری چندانی نداریم. با امارات هم گرچه تجارت بالایی داریم اما اماراتی‌ها عاقل‌تر از آن هستند که بخواهند روابط تجاری خود را، به‌خصوص در رکود فعلی اقتصاد جهانی، با ما قطع کنند. این گفت‌وگو را در ادامه بخوانید.
جناب آقای جمیلی، گویا در جریان تنش‌هایی که در روزهای اخیر در روابط ایران و عربستان به‌وجود آمد، عربستان در اقدامی، واردات کالای ایرانی به عربستان را ممنوع اعلام کرده است، تحلیل شما از این اتفاق و تأثیری که بر روابط تجاری ایران و عربستان دارد، چیست؟
ایران و عربستان یک بازار مکمل داشتند؛ یعنی کالاهای دو کشور، رقابتی با هم ندارند. متأسفانه شرایط فعلی به جای اینکه بازار کشورهای اسلامی را تقویت کند، باعث می‌شود کشورهای اسلامی در حوزه اقتصاد از هم دور شوند. در این بازار بیشتر عربستان تولید می‌کند تا ایران، همچنين تنوع تولیدات ایران بیشتر است و راحت‌تر می‌تواند بازار جایگزین برای محصولات خود پیدا کند. عربستان هم در صورت تمایل بسیار راحت‌تر می‌توانست از بازار ایران استفاده کند. در کل بازار ایران برای فعالان اقتصادی عربستان، جذاب‌تر از بازار عربستان برای ایران است.
ایران از چه نظر برای آنها جذابیت دارد؟
ما تنوع تولید داریم و عربستانی‌ها با توجه به شرایطی که دارند، دلشان می‌خواهد در ایران سرمایه‌گذاری کنند. همچنین در بحث گردشگری، در چند سال گذشته رشد داشته‌ايم که حتی باعث شد از منطقه ظهران عربستان به مشهد، پرواز مستقیم داشته باشیم. این گردشگران از ایران خوششان می‌آمد و بعد از مشهد هم برای دیدن مناظر طبیعی ایران در شمال، به این منطقه می‌رفتند. نوع زندگی ایراني و توریسم اسلامی، بیش از گردشگری در اروپا موردتوجه توریست‌های عربستانی قرار می‌گرفت. از این گذشته، شیعیان عربستان هم ایران را دوست دارند و علاقه قلبی آنها به ایران را نمی‌توان از نظر دور داشت.
حجم روابط گردشگری ایران و عربستان چقدر بود؟
هر هفته دو، سه پرواز مستقیم، توسط یک ایرلاین ایرانی و ایرلاین عربستاني، بین دو کشور داشتیم و سال به سال هم این روابط گسترش پیدا می‌کرد.
حجم تجارت ایران با عربستان چقدر است و عمده‌ترین اقلامی که صادر یا وارد می‌شود، چیست؟
تراز تجاری ایران با عربستان مثبت است؛ در هفت‌ماهه اول ٩٤ صادرات ایران به عربستان ١١٣ میلیون دلار بوده است و آهن‌آلات، خشکبار، پسته، میوه تازه و زعفران عمده‌ترین اقلام صادراتی بوده‌اند. در همین مدت، واردات از عربستان ٣٣ میلیون دلار و عمده‌ترین اقلام وارداتی نیز پلی‌اتیلن، قوطی‌های نوشابه و درب آسان‌بازشو بوده است.
این کالاهای وارداتی مشابه ایرانی ندارند؟
ما در کالاهای پتروشیمی تولیدکننده هستیم اما شرکت سابیک عربستان، مقداری از نیازهایی که خودمان تولید نمی‌کنیم را تأمین می‌کند. قوطی‌های نوشابه هم برای کارخانه «رانی» وارد می‌شود. در «آسان‌بازشو» هم همان سرپیچ قوطی‌های آب معدنی است.
محصولات جالبی وارد می‌شود.
البته کیفیت‌ها فرق می‌کند. نباید تعصب داشته باشیم. همین سرپیچ، به جنس خاصی نیاز دارد. ما حدود ٦٧ واحد پتروشیمی داریم و اغلب تولیداتمان هم در سطح بین‌المللی عرضه می‌شود ولی این نوع ماده را تولید نمی‌کنیم؛ بسیاری از محصولات را صادر می‌کنیم، در کنارش این ماده را نداریم و وارد می‌کنیم.
صادرات ایران به عربستان مستقیما انجام می‌شود یا از مبادی دیگری به عربستان صادر می‌شود؟
عمده صادرات ما غیرمستقیم است و اغلب از طریق دوبی به عربستان می‌رود اما همیشه امکان صادرات مستقیم به عربستان هم داشتیم.
پس چرا غیرمستقیم صادر می‌شود که قیمت تمام‌شده افزایش پیدا کند؟
کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس در تجارت با هم، عوارض و تعرفه گمرکی ندارند اما تعرفه صادرات کالا از ایران به عربستان ١٢ تا ٢٠ درصد است. به همین دلیل صادرات از دوبی بدون تعرفه و راحت‌تر بوده است. اعمال تعرفه برای دیگر کشورها هم مثل همین رویه‌ای که برای ایران اعمال شده، انجام می‌شود. البته حالا ترکیه با توجه به اینکه بازار روسیه را از دست داده است، تلاش می‌کند در عربستان بازارهای جدیدی پیدا کند.
پس قطع رابطه اقتصادی ایران و عربستان فرصتی برای ترکیه تلقی می‌شود؟
بله، تقریبا فرصتی است که برای ترکیه به دست آمده است؛ همان‌طورکه قطع رابطه روسیه با ترکیه، فرصتی برای ایران تلقی می‌شد. البته هنوز رابطه قطع نشده و اگر قطع هم شود، باز کالاهای ایرانی به صورت غیرمستقیم به عربستان خواهند رفت. همان‌طورکه حالا هم سیب و میوه ایران از طریق دوبی و کویت به عربستان می‌رود.
حجم واردات ایران از عربستان توسط زائران چقدر است؟
کالاهایی که زائران می‌برند یا می‌آورند، چمدانی است و کسی نمی‌تواند آمار دقیقی از آن بدهد. اما اگر در نظر بگیریم که هر زائر ایرانی حدود هزار دلار برای حج هزینه می‌کند، با احتساب اینکه سالانه حدود ٩٠ هزار نفر برای حج تمتع و چندصد هزار نفر برای عمره می‌روند، مبلغ زیاد و قابل‌توجهی به‌دست می‌آوریم. البته فکر نمی‌کنم این بحث‌ها باعث قطع‌شدن سفر حج شود اما کاهش چشمگیری خواهد داشت.
سرمایه‌گذاری مشترک هم بین دو کشور انجام شده است؟
بسیار کم بوده است. سرمایه‌گذاران عربستانی در صنعت روغن خوراکی ایران، تولید آب‌میوه و همچنین در بحث هتل‌داری در مشهد سرمایه‌گذاری کرده‌اند اما ما سرمایه‌گذاری ثابت در عربستان نداشته‌ایم.
ایران در صنعت هتل‌داری عربستان، به‌خصوص برای مراسم حج، سرمایه‌گذاری نکرده است؟
نه، هتل و خدمات موردنیاز برای حجاج کرایه می‌شود.
شرکت رانی که گفتید قوطی‌های موردنیازش از عربستان وارد می‌شود، نمایندگی شرکت اصلی در ایران است یا سرمایه‌گذاری شده است؟
خودشان در ایران سرمایه‌گذاری کرده‌اند و آب‌میوه تولید می‌کنند. کاری که حالا به بقیه کشورها پیشنهاد می‌کنیم بیایند و انجام دهند را آنها قبلا آمده‌اند و انجام داده‌اند.
تنش‌های ایجادشده روی این سرمایه‌گذاری‌ها چه تأثیری می‌گذارد؟
تأثیر چندانی نخواهد داشت اما راه را برای سرمایه‌گذاری جدید سخت می‌کند و سرمایه‌گذاری جدیدی انجام نمی‌شود.
مسئله دیگر این است که گفته می‌شود عربستان با امارات و بحرین هم رایزنی‌هایی دارد که روابط دیپلماتیک خود را با ایران قطع کنند. این مسئله چه اثری روی اقتصاد ایران با این کشورها دارد؟
ما با بحرین ارتباطات تجاری چندانی نداریم. با امارات هم گرچه تجارت بالایی داریم اما اماراتی‌ها عاقل‌تر از آن هستند که بخواهند روابط تجاری خود را، به‌خصوص در رکود فعلی اقتصاد جهانی، با ما قطع کنند. شاید برخی سخت‌گیری‌های موضعی را انجام دهند اما بعید است اثرگذاری چندانی داشته باشد. در کل اقتصاد، آرامش می‌خواهد نه تشنج. باید تلاش کنیم آرامش حاکم شود.
دفعات پیشین که روابط ایران متشنج می‌شد، مانند کشتار حجاج ایرانی در مسجدالحرام و حادثه منا، چه اتفاقی برای روابط تجاری دو کشور می‌افتاد؟
حادثه منا که چندی‌پیش روی داد و هنوز پیگیری‌ها از طریق مسئولان ادامه دارد اما در جریان آن حادثه، روابط دو کشور کاملا قطع شد.
حجم تجارت صفر شد؟
تقریبا رو به صفر گذاشت اما بعد از آن، ارتباطات بیشتر شد و یکی از عواملی که باعث ازسرگیری روابط شد، حرکت‌هایی بود که اتاق‌های بازرگانی انجام دادند و مثلا سفرهای تجاری با بخش خصوصی عربستان برقرار کردند. به هر حال در برخی زمان‌ها فشارهای سیاسی ایجاد می‌شود اما این فشارها مادام‌العمر نمی‌مانند.
یعنی تلاش اتاق‌های بازرگانی، روابط را برگرداند؟
روابط را خیلی بهتر کرد. در آن زمان ما از سوي اتاق بازرگانی زنجان، اولین نمایشگاه را بعد از ١٨ سال در ظهران عربستان برگزار کردیم. بعد از آن، ارتباطات بهتر شد. اتاق بازرگانی ایران هم اولین نمایشگاه جمهوری اسلامی را در جده برگزار کرد.
استقبال هم می‌شد؟
آن موقع که استقبال بسیار خوبی شد. در آن دوران حتی یک مرکز تجاری هم در جده دایر کردند که بد نبود اما بعد از چند سال جمع شد.
نهاد یا شخص خاصی آن مرکز تجاری را دایر کرده بود؟ چرا جمع شد؟
اتاق بازرگانی ایران این مرکز تجاری را دایر کرد اما به دلیل مشکلات اجرائی‌ای که داشت، جمع شد.