به اعتقاد محققان حوزه مهندسی معدن، معادن زغالسنگ زیر زمینی کشور همچنان بر استفاده از تکنولوژی ۵۰ سال قبل تاکید دارند و از تجهیزات به‌روز ایمنی معدنکاری استقبال نمی‌کنند و عدم نظارت بر ایمنی معادن زغالسنگ و عدم اختصاص بودجه کافی برای تجهیزات ایمنی موجب شده تا همچنان شاهد بروز حوادث جان باختن معدنکاران باشیم و بهایی که به دلیل عدم بهره‌گیری از ابزارهای نوین ایمنی تحمیل می‌شود، به مراتب بیش از هزینه‌های تامین تجهیزات مانیتورینگ است.
به گزارش ایسنا، ۱۰ خرداد ۱۴۰۳ خبر ریزش معدن زغالسنگ «آبنیل» در روستای «بی‌بی‌حیات» در شهرستان کرمان و مرگ یک نفر در خروجی خبرگزاری‌ها قرار گرفت. این حادثه در ساعت ۱۳ رخ داد و طی آن ۶ نفر حادثه دیدند و یک نفر جان باخت.
معدن طزره دامغان تراژدی دیگری از جان باختن معدنکاران بود. آبان ۹۷ کشته شدن یک کارگر، اردیبهشت ۱۴۰۰ کشته شدن دو کارگر، شهریور ۱۴۰۲ جان باختن ۶ کارگر همگی حوادثی هستند که تلخی‌شان هیچ‌گاه از یاد نمی‌رود.
معدن زغالسنگ زمستان یورت استان گلستان با انفجار ۱۳ اردیبهشت سال ۹۶ و جان‌باختن ۴۳ کارگر و مصدومیت ۷۰ نفر دیگر شهرت جهانی یافت و دیروز اول مهر در حالی آغاز شد که خبر انفجار معدن طبس و جان باختن بیش از ۳۰ نفر سرخط خبرها شد و اخبار مربوط به بازگشایی مدارس را تحت الشعاع قرار داد.
اینها حوادث معدنکاری در معادن زغالسنگ است که به گفته فعالان عرصه معدن به دلیل عدم تخصیص اعتبارات برای ایمن‌سازی معادن و عدم نظارت بر فعالیت معدنکاران رخ داده است و اگر از هم اکنون چاره‌ای اندیشیده نشود و با فناوری‌های ۵۰ سال قبل ادامه مسیر دهیم، قطعا در آینده شاهد حوادث تلخ‌تری خواهیم بود.
جان‌باختن نیروی انسانی معدن و اصرار بر استفاده از فناوری‌های ۵۰ سال قبل
شاهد شیرین، مدیر عامل یکی از شرکت‌های دانش‌بنیان فعال در حوزه معدنکاری در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به انفجار معدن معدنجوی طبس و جان باختن هموطنانمان، به مردم طبس و جامعه معدنی کشور تسلیت گفت.
وی افزود: مجموعه دانش‌بنیان ما به عنوان اولین و تنها مجموعه‌ای است که در حوزه تجهیزات مانیتورینگ و پایش ایمنی در معادن به‌ویژه معادن زیر زمینی زغالسنگ و حساسیت‌هایی که دارد، وارد شده است و با سرمایه‌گذاری‌های خصوصی توانستیم انواع تجهیزات و ادوات مربوط به پایش معادن زیر زمینی را در کشور بومی‌سازی کنیم.
شیرین با بیان اینکه گواهی‌های استاندارد جهانی برای این تجهیزات و ادوات را به طور مستقیم از خارج دریافت می‌کنیم، اظهار کرد: به عنوان متخصص مکانیزاسیون و معدنکاری زیر زمینی به صورت ایمن اعلام می‌کنم که اسناد بالادستی زیادی در این زمینه داریم که از آن جمله می‌توانیم به دستورالعمل‌های ایمنی در معادن زیر زمینی زغالسنگ اشاره کرد که در سال ۱۳۹۸ از سوی سازمان برنامه ابلاغ شده است.
شیرین با تاکید بر اینکه در این اسناد مرجع به طور کامل کلیه الزامات ایمنی در معدنکاری معادن زیر زمینی زغالسنگ آورده شده است، اضافه کرد: به عنوان نمونه در صفحه ۱۰ این دستورالعمل در زمینه جلوگیری از انفجار و دلایل انفجار مطالبی آورده شده است. همچنین در خصوص انتشار گاز متان تاکیداتی دارد و انفجار در معدن معدنجو دقیقا به دلیل انتشار گاز متان بوده است.
این فعال حوزه معدن با تاکید بر اینکه گاز متان نه رنگ و نه بو دارد و نه قابل حس از سوی معدنکاران است، ادامه داد: حد مجاز گاز متان در محیط ۷۵ صدم درصد است و برای پایش این گاز نیاز به یکسری ابزار پایش است تا به طور مرتب این گاز رصد و پایش شود. پایش علمی و دائم این گاز در معادن زغالسنگ کشور وجود ندارد و حتی برای پایش موقت آن نیز دستگاه کالیبره در معادن کشور موجود نیست.
شیرین خاطر نشان کرد: بحث مانیتورینگ گاز خیزی، دانشی است که ۲۰ سال از عمر آن در جهان گذشته است و ما همچنان بر کارهایی که ۴۰ تا ۵۰ سال قبل روس‌ها و یا انگلیس‌ها در کشور اجرایی کردند، متمرکز هستیم و خیلی از معادن حتی از دانش و تکنولوژی قدیمی آن روز هم استفاده نمی‌کنند، چه برسد به اینکه فناوری‌های جدیدتر را در معادن اجرایی کنند.
مدیر عامل این شرکت دانش‌بنیان یادآور شد: امروز در کشور مجموعه‌های دانش‌بنیان مانند ما دانش و تجهیزات معدنکاری را در کشور بومی‌سازی کرده‌اند و ما تقریبا نزدیک به ۵ سال است که با بخش‌های مختلف از جمله معاونت معدنی و ایمنی وزارت صمت، نظام مهندسی معدن، معادن مختلف کشور چه در طبس و چه در کرمان و گلستان وارد مذاکره شدیم.
وی با اشاره به انفجار معدن زمستان یورت و در شاهرود، ادامه داد: با همه این معادن ارتباط برقرار کردیم و آنها نیز بازدیدی از این تجهیزات داشتند و به عنوان مهندس معدن متاسف هستم که آنها نه تنها به سمت ما برای استقبال از این تجهیزات نیامدند، بلکه به دلیل آنکه نظارت واقعی نه از سمت وزارت کار و نه از سمت نمایندگان ایمنی مستقر در استان‌ها صورت نمی‌گیرد، استقبالی نسبت به استفاده از ابزارهای ایمنی هم در معادن صورت نگرفت.
شیرین خاطر نشان کرد: حتی معدنکاران اعتقادی به افزایش سطح ایمنی در معادن ندارند و با ما مبارزه هم کردند.
وی افزود: اگر عدم تمایل آنها بعد تجارتی باشد، امروز محصولات ایمنی ما در صنایع نفت، گاز و پتروشیمی استفاده می‌شود و ما را پذیرفته‌اند و من به عنوان یک فرد فعال در حوزه معدن علاقه‌مند بودم که در جامعه مهندسی معدن خدمتی را ارائه دهم و از این دانش استفاده شود که متاسفانه این مهم صورت نگرفته است.
مدیرعامل این شرکت دانش‌بنیان تاکید کرد: در گذشته ما شاهد انفجار معادن گلستان، شاهرود، کرمان و سمنان بودین و امروز در طبس بوده و فردا را نمی‌دانیم چه اتفاقاتی رخ خواهد داد.
گرده زغالسنگ و گاز متان و انفجار معادن
این مهندس حوزه معدن گفت: انفجار در بخش معدنکاری در بخش معادن زیر زمینی زغالسنگ روی می‌دهد؛ چرا که گاز متان مختص معادن زغالسنگ است. در این معادن به غیر از انفجار گاز متان، مخاطرات گرده زغال وجود دارد.
وی حد مجاز گرده زغالسنگ را ۵ میلی‌گرم در متر مکعب دانست و افزود: این گرده قابلیت اشتعال و انفجار را دارد.
شیرین خاطر نشان کرد: برای عدم بهره‌گیری از ابزارها و ادوات ایمنی در معادن زغالسنگ بهانه‌هایی وجود دارد که از جمله آن پایین بودن قیمت زغالسنگ است و به همین دلیل معدنکاران به سمت ارتقای ایمنی در معادن نمی‌روند، در حالی که امروز ارزش زغالسنگ در حدی است که بتوان بخشی از درآمد معادن دولتی و خصوصی را به ارتقای ایمنی معدنکاران و نیروی انسانی خود اختصاص داد تا حوادث این چنینی رخ ندهد. عددی که برای ارتقای ایمنی معادن مورد نیاز است، خیلی کمتر از هزینه‌هایی است که برای حوادث این چنینی پرداخت می‌شود.
دستورالعمل‌هایی که نادیده گرفته می‌شوند
وی با اشاره به ابلاغ دستورالعمل‌های ایمنی معادن از سال ۹۸، گفت: ما در این زمینه قوانین و مقررات را داریم و در برخی از آنها حتی درباره جزئیات ایمنی در معادن گفته شده است، ولی مشکل اصلی ما، عدم نظارت است. اگر معدنی به سمت ایمنی نرفته و از آشکارسازها و مانیتورینگ استفاده نمی‌کند، بعد از مهلت دادن در صورت امتناع، از ادامه کار آن معدن جلوگیری شود.
شیرین با تاکید بر اینکه تبعات و اثرات درگذشت افرادی که در حادثه معدن طبس جان خود را از دست دادند،به جامعه تعمیم می‌یابد، اظهار کرد: من به عنوان یکی از اعضای جامعه و اساتید برای افزایش نظارت بر سطح ایمنی معادن تلاش‌های زیادی کردم، متاسفانه وقتی چنین حوادثی رخ می‌دهد، چند نفر مقصر می‌شوند و بعد به فراموشی سپرده می‌شود.
این فعال حوزه مهندسی معدن یادآور شد: از وقتی در معدن طزره کرمان حادثه‌ای رخ داد، تا به امروز چه کسی گفته که هنوز در معادن به صورت ناایمن و غیر حرفه‌ای فعالیت می‌شود و کدام بودجه برای تجهیزات ایمنی اختصاص داده شد؟
وی بخشی از دلایل حوادث معادن زغالسنگ را مربوط به مسائل اقتصادی و بودجه‌ای دانست و گفت: بودجه‌ها برای ایمنی معادن مصوب شده، ولی به معادن پرداخت نشده است. هزینه‌های ایمنی معادن یک پنجم هزینه‌های سایر فعالیت‌های معدنکاری است، ولی بر اثر رعایت نشدن ایمنی در معادن، اثرات سوئی که بر جای می‌گذارد، هزینه‌های بسیار بالاتری را به مجموعه‌های معدنی کشور تحمیل می‌کند.
شیرین افزود: ما خیلی تلاش کردیم که در زمینه ارتقای ایمنی معادن کمکی به کشور ارائه دهیم، ولی متاسفانه نه تنها حمایتی دریافت نکردیم، بلکه با ما مبارزه نیز کرده‌اند و من به عنوان عضوی از جامعه بزرگ معدنی کشور اعلام می‌کنم که لازم است با رویکرد دیگری به این حوزه وارد شود؛ به این معنا که نظارت افزایش یابد و به‌کارگیری تجهیزات ایمنی در معادن جدی گرفته شود.
مدیرعامل این شرکت دانش‌بنیان با تاکید بر ضرورت تخصیص بودجه‌ها برای ارتقای ایمنی در معادن، یادآور شد: باید به توانمندی جوانان کشور اعتماد شود تا در سال‌های آینده شاهد وقوع چنین حوادثی نباشیم.