جوان: ترك‌ها هنوز بايد منتظر عواقب زدن جنگنده روسي باشند، حتي اگر اردوغان آرزويش را بلندبلند بگويد كه اي كاش چنين نشده بود. زدن كاروان‌هاي كمك تركيه به تروريست‌ها، زدن مواضع تركمان‌هاي سوريه و استقرار آخرين دستاورد فناوري ضد موشكي روسيه در نزديكي مرز سوريه با تركيه و تحريم‌هاي اقتصادي گسترده هنوز مقدمه اي از اقدامات مسكو در جواب به آنكارا هستند. روس‌ها در عين حال كه از عمليات قريب الوقوع كوبندهاي در سوريه خبر ميدهند تا آرزوهاي اردوغان و برخي از كشورهاي عربي و غربي را براي سرنگوني بشار اسد به طور كامل به باد دهند، كابينه روسيه تازه فهرست اقدامات تلافي‌جويانه قابل‌اجرا براي پاسخ دادن به شليك جنگنده‌هاي تركيه به سوخو 24 اين كشور را به «مدودف» ارائه مي‌دهد.
با اينكه رجب طيب اردوغان، رئيس جمهور تركيه در سخناني اعلام كرد كه مايل به افزايش تنش در روابط با روسيه نيستيم و با ابراز ناراحتي از ساقط شدن هواپيماي روسي در مرز روسيه- تركيه گفت كه‌اي كاش اين اتفاق رخ نمي‌داد، اما اين اظهارات خشم روس‌ها را نمي‌خواباند.در حالي ديميتري مدودف نخست‌وزير روسيه روز پنج‌شنبه به كابينه‌اش دستور داد فهرست اقدامات تلافي‌جويانه انساني و اقتصادي قابل‌اجرا براي پاسخ به اقدام تركيه، ظرف دو روز تهيه شود و روي ميز وي قرار بگيرد كه بر اساس زمانبندي ابلاغي وي، فهرست مزبور ديشب توسط اعضاي هيئت دولت ارائه شده است. از سوي ديگر رئيس دوماي دولتي روسيه تأكيد كرد: مسكو اين حق را دارد تا پس از سرنگوني هواپيماي جنگنده خود توسط تركيه، پاسخ نظامي به اين اقدام بدهد. «سرگئي ناريشكين» در مصاحبه با شبكه تلويزيوني 24 ديجي روماني، گفت: اين كشتار بينالمللي سربازان ما به شمار مي‌رود و بايد با مجازات روبه‌رو شود. سرنگوني هواپيماي جنگنده روسي توسط دو فروند جنگنده اف 16 تركيه در مرز تركيه و سوريه يكي از جديترين منازعات بين يكي از اعضاي ناتو و روسيه در نيم‌قرن اخير به شمار مي‌رود. ناريشكين افزود: ما ميدانيم كساني كه اين كار را انجام دادند بايد به دست عدالت سپرده شوند. روسيه مطابق با قوانين بين المللي به اين اقدام پاسخ خواهد داد. علاوه بر اين، روسيه حق دارد پاسخ نظامي را به سرنگوني هواپيماي جنگنده خود بدهد. روسيه تاكنون علاوه بر اعلام لغو قريبالوقوع توافق لغو رواديد براي اتباع تركيه، بررسي ممنوعيت واردات گوجه‌فرنگي از اين كشور را در دست بررسي قرار داده و روز پنج‌شنبه هم چندين فروند كشتي باري حامل كالاهاي غذايي تركيه را به دليل عدم رعايت استانداردهاي بهداشتي اين كشور، توقيف كرده است. گزارش‌هايي هم از توقف دهها كاميون مواد غذايي ترك در مرزهاي گرجستان به روسيه و تشكيل صف‌هاي طويل در مبادي مرزها منتشر شده است. اين اقدامات مشخص، لحن اردوغان را نرم‌تر كرده و رئيس جمهوري تركيه اگرچه هنوز چيزي را كه روس‌ها مي‌خواهند يعني معذرت‌خواهي رسمي نكرده است اما ابراز اميدواري كرده است كه اجلاس تغييرات آب‌وهوايي در پاريس فرصتي براي ديدار با رئيس جمهوري روسيه و بر‌گشت اوضاع به آنچه پيشتر بود، باشد. با اين حال اردوغان به لفاظيهاي خود ادامه داده است و مدعي شده است: «بين داعش و نظام اسد تفاوتي وجود ندارد و نمي‌توان بين تروريست‌ها تمايز قائل شد.»
توقف حملات تركيه و امريكا
شبكه خبري راشا تودي نيز گزارش داد امريكا و تركيه از زمان استقرار سامانه ضدهوايي اس‌ـ۴۰۰ پروازهاي خود را در سوريه به حالت تعليق درآورده و هيچ حمله هوايي در سوريه انجام نداده‌اند. در چنين شرايطي دولت روسيه قصد انجام عملياتي «كوبنده» عليه داعش در سوريه را دارد و ظاهراً گستردگي اين عمليات چنان است كه از عراق خواسته است فعاليت فرودگاه‌هاي اربيل و سليمانيه را براي جلوگيري از بروز هرگونه حادثه متوقف كند. خبرگزاري ايتارتاس روسيه اعلام كرد كه مسكو به زودي عمليات نظامي گسترده‌اي را با عنوان «نابودي فراگير» با مشاركت 69 جنگنده سوخو و بمب افكن‌هاي توپولف160 و زيردريايي‌ها و ناوهاي خود در دريايي مديترانه آغاز خواهد كرد. در همين راستا دولت روسيه از عراق خواسته تا فرودگاه‌هاي اربيل و سليمانيه را با هدف آمادگي براي انجام اين عمليات ببندد. روسيه كه از مدت‌ها پيش حملات هوايي خود را در سوريه عليه داعش آغاز كرده تصميم دارد دامنه عمليات خود را گسترش دهد. اين اقدام پس از آن صورت مي‌گيرد كه اخيراً يك جنگنده روسي به دست ارتش تركيه در سوريه سرنگون شده است. ارتش روسيه غالباً حملات موشكي كروز خود عليه داعش در سوريه را از درياي خزر انجام مي‌دهد كه اين امر مستلزم آن است كه موشك‌هاي شليك شده از حريم هوايي ايران و شمال عراق عبور كنند تا به سوريه برسند. منابع سوئدي نيز اعلام كردند كه اين كشور تمامي پروازهاي خود را به شمال عراق به دليل افزايش فعاليت نظامي در اين منطقه به حالت تعليق درآورده است. هفته گذشته عراق حريم هوايي در شمال اين كشور را به مدت 48 ساعت به دليل افزايش فعاليت نظامي روسيه در سوريه بسته بود.
چرخش آلمان و درخواست امريكا
بعد از اظهارات اخير وزير امور خارجه فرانسه مبني بر امكان همكاري با ارتش سوريه در مبارزه با داعش، دولت آلمان نيز از همكاري با دولت سوريه و البته نه شخص بشار اسد در اين راستا حمايت كرد. يك سخنگوي دولت آلمان روز جمعه به خبرگزاري آلمان گفت: يك توافق و اجماع بين شركا وجود دارد كه ساختارهاي دولتي در سوريه بايد حفظ شوند و ارتش سوريه نيز از جمله اين ساختارهاست. وي افزود: اگر رژيم سوريه و اپوزيسيون درباره آينده اين كشور به توافق برسند آنها مي‌توانند مشتركاً قدرتمندانه‌تر با تروريسم داعش مقابله كنند. مسئله آينده بشار اسد از اين روند جداست. وي نمي‌تواند بخشي از راه حل دائمي سوريه باشد. در همين حال يك روزنامه امريكايي مدعي شد كه دولت اوباما از تركيه خواسته هزاران سرباز ديگر را به مرز سوريه اعزام كند تا خط مرزي تقريباً 100 كيلومتري در اطراف و بين شهرهاي مرزي جربلوس و چوپان‌بي را كه مقامات امريكايي مي‌گويند براي ورود و خروج شبه‌نظامي‌ها از منطقه جنگي مورد استفاده قرار مي‌گيرد، مسدود سازد. روزنامه وال‌استريت‌ژورنال در اين گزارش مي‌گويد: هنوز مشخص نيست تركيه چه پاسخي به اين درخواست داده است. مقامات تركيه اعلام كرده‌اند كه موافق كنترل‌هاي بيشتر مرزها و در حال اجراي برخي تمهيدات هستند. آنها مي‌گويند: ارقام مدنظر پنتاگون مبالغه‌آميز است اما خود ترك‌ها تاكنون رقمي را اعلام نكرده‌اند. پيش از حملات پاريس، مقامات تركيه اغلب درخواست‌هاي دولت امريكا را براي اعزام نيروي بيشتر با اين استدلال كه طولاني بودن مرز بستن كامل آن را - صرف‌نظر از تعداد سربازان - ناممكن مي‌سازد، رد كرده‌اند. در چنين شرايطي يك ژنرال بازنشسته ارتش امريكا تأكيد كرد: تركيه در درگيري‌هاي سوريه به دنبال منافع خود است و با ناتو و ساير نيروها در منطقه همكاري نمي‌كند. «پل واليلي» ژنرال بازنشسته ارتش امريكا در مصاحبه با شبكه راشاتودي تصريح كرد: سرنگون كردن هواپيماي جنگنده روسي، ارتباطي با حفاظت از مرزهاي ملي تركيه نداشته است. اين اقدام با اين هدف انجام شده است تا به روسيه نشان دهد، تركيه قدرت مسلط و برتر در منطقه است، رئيس جمهور تركيه رجب طيب اردوغان نيز در اين منازعه نقش داشته است. اين نخستين حادثه از اين نمونه نبوده است: چند سال پيش نيز تركيه يك فروند جنگنده سوري را سرنگون كرده بود. واليلي اظهار داشت: ناتو بايد حادثه سرنگون كردن سوخو 24 را يك پرچم قرمز ارزيابي و تلقي كند. تركيه به صورت يكجانبه تصميم به سرنگوني هواپيماي روسي گرفته و نشان داده است تمايلي براي جلب موافقت ناتو براي اقدامات خود ندارد.
به باور برخي از كارشناسان اگرچه ممكن است واگراييهايي تاكتيكي ميان مواضع غربي و تركيه در چارچوب ناتو متصور شد اما با توجه با سابقه ديرينه خدمات تركيه به ناتو و اينكه اقدامات اساسي نظامي معمولاً از پيش تعيين شده و برنامه ريزي شده هستند، به نظر ميرسد صحبت از اين اختلاف بيشتر جنبه عمليات رواني براي تعديل پاسخ‌هاي روسيه به ناتو داشته باشد.