شرق: «بلیت هواپیما گیر نمی‌آید»؛ این جمله را بارها و بارها از زبان مسافران صنعت هوایی می‌شنوید. اپراتور باجه یکی از شرکت‌های هوایی در فرودگاه مهرآباد، می‌گوید که بسیاری از مسافران از سر ناچاری به فرودگاه می‌آیند و ساعت‌ها معطل می‌شوند تا بتوانند بلیت‌های کنسل‌شده را خریداری کنند.
یکی از مسافران مسیر تهران-کیش توضیح می‌دهد بلیت‌هایی که در فرودگاه فروخته می‌شوند، بسیار گران‌تر از بلیت‌هایی هستند که در سایت‌های آنلاین فروش بلیت عرضه شده‌اند. در‌این‌میان ایرلاین‌ها توضیح می‌دهند که شمار زیادی از ناوگان‌شان زمین‌گیر شده‌اند و قادر به پاسخ‌گویی به تقاضای مسافران نیستند؛ اما شرکت‌های مسافربری و تورهای تفریحی ادعا می‌کنند که این موضوع بهانه ایرلاین‌ها برای گران‌کردن بلیت هواپیماست و شرکت‌های هواپیمایی قصد دارند نرخ بلیت را تا صددرصد گران کنند.
از آن سمت ایرلاین‌ها با اشاره به آزادسازی قیمت بلیت هواپیما می‌گویند معنی ندارد که دولت نرخ‌گذاری را آزاد کرده باشد؛ اما در قیمت‌گذاری دخالت کند. برخی شرکت‌های هواپیمایی تأکید می‌کنند که با زمین‌گیری شماری از ناوگان هوایی و کاهش بهره‌وری و هزینه‌های بالا، نرخ‌های فعلی برای‌شان صرفه ندارد.
بلیت نیست
زمزمه‌های کمیاب‌شدن بلیت هواپیما از زمستان سال گذشته شروع شد و حالا بررسی میدانی از بازار سفرهای هوایی نشان می‌دهد که تا نیمه دوم خرداد ماه بلیت هواپیما برای سفر به کلان‌شهرها موجود نیست.
همین مسئله فشار تقاضا را به سمت ناوگان ریلی برده و بلیت قطار را هم کمیاب کرده است.
جلال مختاری، مدیر روابط‌عمومی راه‌آهن در این زمینه به مهر گفته است که «پس از اعلام پیش‌فروش قطار، بلیت‌ها در کمتر از یک ربع به اتمام رسید. این موضوع که فروش بلیت‌ها در ۱۵ دقیقه به اتمام برسد، بی‌سابقه است و تعطیلات هفته آینده می‌تواند یکی از دلایل این حجم از تقاضا برای مسیرهای پرتردد از‌جمله مشهد باشد».
در‌این‌میان برخی شرکت‌های مسافربری و تورهای تفریحی معتقد هستند که ایرلاین‌ها می‌خواهند با کم‌فروشی قیمت بلیت هواپیما را بالا ببرند. آنها می‌گویند که شنیده‌هایی مبنی بر درخواست ایرلاین‌ها برای افزایش صددرصدی قیمت بلیت وجود دارد. این موضوع حتی واکنش برخی نمایندگان مجلس را به دنبال داشته است.
در همین زمینه محسن دهنوی، عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس، هم در صفحه شخصی خود نوشت: «برای جلوگیری از افزایش دوبرابری قیمت بلیت هواپیماها به مخبر به‌عنوان رئیس ستاد تنظیم بازار نامه نوشتم. طعم ۴۰ هزار میلیارد تومان بنزین یارانه‌ای زیر دهن ایرلاین‌ها مزه کرده و قیمت‌های گران فعلی را می‌خواهند نجومی کنند. چراغ سبز به این زیاده‌خواهی، موج تورم را به سونامی تبدیل می‌کند».
در‌عین‌حال حرمت‌الله رفیعی، رئیس انجمن صنفی دفاتر خدمات مسافرت هوایی و جهانگردی، به‌تازگی به ایسنا گفته است که «بلیت هواپیما در برخی مسیرهای پرتقاضا نه‌تنها تا صددرصد افزایش قیمت پیدا کرده، بلکه کمیاب هم شده است».
او توضیح داده است «بلیت هواپیما در مسیرهای پرترددی مثل مشهد، شیراز و کیش پیدا نمی‌شود و کمیاب شده است و حدود ۴۰ تا ۵۰ درصد ظرفیت ناوگان هواپیمایی کشور چارتر شده است. ایرلاین‌ها وقتی با آژانس‌ها و چارترکننده‌ها قرارداد می‌بندند، ظرف یک ماه چندین بار نرخ‌ها را در قرارداد تغییر و افزایش می‌دهند، بعد هم به آژانس می‌گویند اگر پای قرارداد نیایند و با آنها همکاری نکنند، چارترکننده‌های دیگری وجود دارند که این کار را انجام دهند. یقینا که در این ماجرا پای شرکت‌های هواپیمایی وسط است».
حالا در شرایطی که شرکت‌های هواپیمایی مدعی هستند که نرخ بلیت هواپیما دو سال بدون تغییر مانده است، رئیس هیئت‌مدیره انجمن صنفی دفاتر خدمات مسافرت هوایی و جهانگردی ایران این ادعاها را رد کرده و گفته است: «شرکت‌های هواپیمایی هر بار به بهانه‌ای قیمت‌ها را افزایش می‌دهند؛ سال ۹۹ برای افزایش ۳۰۰ درصدی گام برداشتند که پس از اعتراض و واکنش‌های زیاد، به صددرصد رساندند. اوایل سال ۱۴۰۱ هم که آهنگ دلاری‌کردن بلیت هواپیما برای خارجی‌ها را زدند و به این بهانه یک گرانی دیگر اتفاق افتاد. در بهمن‌ماه سال گذشته هم بی‌آنکه مصوبه‌ای صادر شود، ۳۰ درصد افزایش قیمت داشتند، با آنکه دادستان و دیگر مراجع دستور بازگشت قیمت‌ها را دادند؛ اما چنین اتفاقی رخ نداد. همین حالا هم پیش از آنکه ستاد تنظیم بازار اعلام نظر کند، برخی از ایرلاین‌ها در مسیرهای پرتقاضا و در زمان‌های پرسفر، نرخ‌ها را تغییر داده‌اند».
حرمت‌الله رفیعی تأکید کرده است «شرکت‌های هواپیمایی اگر صددرصد قیمت‌ها را گران کنند که دیگر نمی‌توانند با دنیا و ایرلاین‌های خارجی رقابت کنند. مگر می‌شود قیمت بلیت مسیرهای هوایی تهران ـ مشهد، کیش، اهواز و شیراز را سه تا پنج میلیون بفروشند؛ درحالی‌که قیمت بلیت تهران- استانبول که مسیر طولانی‌تری دارد، در همین حدود قیمتی باشد؟ با این وضع، شرکت‌های هواپیمایی که مدام می‌گویند زیان‌ده هستند، چطور می‌خواهند رقابت کنند و دوام بیاورند!؟».
سازمان هواپیمایی: کاهش عمدی پروازها حقیقت ندارد
اما کاهش عمدی تعداد پروازها از سوی فعالان صنعت هوایی رد می‌شود.
محمد محمدی‌بخش، رئیس سازمان هواپیمایی کشوری، ادعای کاهش عمدی پروازها را رد کرده و به‌تازگی در گفت‌وگویی که با ایرنا داشته، توضیح داده است که صنعت هوایی ایران به ۵۵۰ فروند هواپیما نیاز دارد؛ اما ۳۳۰ هواپیما در ایران بالای ۱۰ سال است که زمین‌گیر شده‌اند و تعداد هواپیماهای عملیاتی ۱۸۰ فروند است. هرچند که درباره ادعای او مبنی بر عملیاتی‌بودن ۱۸۰ فروند هواپیما هم اعداد ضد‌ونقیض فراوان است و برخی متولیان این صنعت با اشاره به تحریم سنگین صنعت هوایی شمار هواپیماهای عملیاتی را گاهی تا حدود صد فروند و کمتر هم دانسته‌اند.
به جز این، در ماه‌های گذشته بارها خبر فرود اضطراری هواپیماهای مسافربری به دلیل نقص فنی و کمبود قطعات هواپیما خبرساز شده است.
رئیس سازمان هواپیمایی همچنین می‌گوید کاهش عمدی پروازها به زیان ایرلاین‌هاست و مجوز پروازها فصلی صادر می‌شود و این‌گونه نیست که ماهانه یا هفتگی باشد و به همان نسبت برنامه‌های فروش ایرلاین‌ها هم فصلی است و هر شرکت هواپیمایی متناسب با شرایط، برنامه‌های فروش را باز می‌کند.
او تأکید کرده است: «امسال نوروز با جابه‌جایی سه میلیون مسافر رکورد جابه‌جایی مسافر نسبت به سال گذشته شکسته شد که شایعه کاهش تعمدی عرضه را رد می‌کند».
سخنگوی سازمان هواپیمایی گفت: ایرلاین‌ها مقصر کمبود و گرانی بلیت هواپیما نیستند و سازمان هواپیمایی هم با متخلفان برخورد می‌کند.
همچنین جعفر یارزلو، سخنگوی سازمان هواپیمایی، به مهر توضیح داده است: «درحالحاضر هزارو ۵۰ پرواز صورت می‌گیرد و نمی‌توان گفت ایرلاین‌ها از عمد پروازها را زمین‌گیر کرده‌اند. حتی روز گذشته خلبان هواپیمای تابان به دلیل اضافه‌باری که داشت، بین مسافر و ساک مسافران تصمیم گرفت تا ساک مسافران را با یک روز تأخیر به تهران بیاورد؛ اما مسافر را پیاده نکند. این نشان می‌دهد که پروازها پر است و جای خالی وجود ندارد».
او در ادامه گفته است: «ما منکر گران‌فروشی بلیت در فرودگاه نیستیم. برخی افراد بلیت می‌خرند و چند برابر قیمت به مردم می‌فروشند؛ حتی برخی از سایت‌های فروش بلیت مجوز ندارد و بلیت را گران‌تر به مردم می‌فروشند. مقصر ایرلاین‌ها نیستند».
فقط ۴.۵ درصد هواپیماهای ایران نو هستند
ایران بنا بر اعلام انجمن شرکت‌های هوایی ۳۳۳ هواپیما در اختیار دارد که بنا بر روایت‌های مختلف بیشتر از نیمی از این هواپیماها زمین‌گیر است. فعالان این صنعت هواپیماهای زمین‌گیر را بین ۵۰ تا ۷۰ درصد کل ناوگان هوایی ایران تخمین می‌زنند.
حمید غوابش، رئیس سابق انجمن ایرلاین‌های ایران، پیش‌ازاین در گفت‌وگو با «شرق» تعداد هواپیماهای فعال صنعت هوایی ایران را درحالحاضر ۱۵۷ هواپیما تخمین می‌زند و آرمان بیات، تحلیلگر صنعت هوایی، در گفت‌وگویی که با دنیای اقتصاد داشته است، تعداد هواپیماهای عملیاتی را ۱۴۸ فروند دانسته است و به‌این‌ترتیب باید گفت که حدود ۴۴ تا ۴۷ درصد هواپیماهای تجاری ایران قدرت پرواز دارند و نزدیک به ۶۰ درصد این هواپیماها زمین‌گیر به شمار می‌آیند.
البته غوابش به «شرق» توضیح می‌دهد که هواپیماهای عملیاتی هم توان پرواز به مدت طولانی ندارند و بسیاری از این هواپیماها فقط دو نوبت پرواز انجام می‌دهند که در‌مجموع میزان بهره‌وری هواپیماهای ایران بین سه تا چهار ساعت است و درواقع گاهی هواپیما پس از یک نوبت رفت‌و‌برگشت دیگر قادر به پرواز نیست.
این در حالی است که هواپیماهای جوان ایرلاین‌های دیگر مانند ایرلاین کشورهای عربی و ترکیه یک روز کامل می‌توانند به پرواز ادامه دهند.
رئیس سابق انجمن ایرلاین‌های ایران به «شرق» گفته است که میانگین سن هواپیماهای کشورهای عربی منطقه و ترکیه به پنج تا شش سال می‌رسد؛ اما میانگین سنی هواپیماهای ایران گاهی تا ۲۸ سال هم تخمین زده می‌شود و هواپیماهای فرسوده‌تر هم در ناوگان هوایی ایران پرواز می‌کنند.
او می‌گوید به جز تعداد محدودی هواپیما که پس از امضای برجام به ایران وارد شد، در ناوگان هوایی ایران هواپیمای نو یا در حد میانگین سنی هواپیماهای کشورهای همسایه وجود ندارد.
این هواپیماهای برجامی حدود ۱۵ فروند هواپیما هستند که ۱۳ فروند آن هواپیماهای کوچک ATR به شمار می‌آیند و درواقع باید گفت که فقط حدود ۴.۵ درصد هواپیماهای ایران نو هستند.