دشمن پس از آغاز مرحله اول عملیات (۱۳۶۱/۲/۱۲) درحالی‌که همچنان از مشکل‌هایی چون کمبود نیروی پیاده، ضعف ارتباطات، کمبود مهمات، ضعف استحکامات در برخی محورها و... رنج می‌برد، ضمن اعزام نیرو به منطقه و تقویت نیروهایش در شلمچه و خط مرزی، ابتدا با تهاجم خود تلاش کرد؛ منطقه سرپل (شرق جاده اهواز خرمشهر) را باز پس گیرد یا دست‌کم سازمان‌دهی نیروهای ایران را برهم بزند تا هم از اجرای مرحله دوم عملیات ممانعت کند و هم جلوی تثبیت منطقه سرپل را بگیرد.

 

اما تاکتیک رزمندگان اسلام در عبور از رودخانه (کارون)، چنان دشمن را غافلگیر کرده بود که ابتکار عمل را به‌کلی از دست داده بود و از نظر روانی در وضعیتی بحرانی به سر می‌برد.

 

در چنین موقعیتی با توجه به تحلیلی که از وضعیت کلی عملیات وجود داشت و تأکیدی که بر تداوم عملیات می‌شد، مرحله دوم عملیات (با هدف پیشروی به سمت مرز و دسترسی بیشتر به عقبه دشمن) طرح‌ریزی شد و رزمندگان اسلام با موفقیت به مرزهای بین‌المللی رسیدند.

 

دشمن به دنبال پیدایش وضعیت جدید و با توجه به سمت تک رزمندگان اسلام، درباره تلاش و هدف اصلی آن‌ها دچار ابهام بود، چراکه با تأمین اهداف مرحله دوم عملیات از سه طرف احساس تهدید می‌کرد؛ بدین ترتیب که عقبه لشکرهای ۵ و ۶ دشمن در معرض تهدید جدی قرار داشت، عقبه همه نیروهایی که در خرمشهر مستقر بودند تهدید می‌شد و شهر بصره هم درحالی‌که هیچ‌گونه مواضع دفاعی مستحکمی برای حفظ آن وجود نداشت، در برابر رزمندگان اسلام قرار داشت.

 

فرماندهی دشمن ازاین‌پس درباره ادامه تلاش برای حفظ منطقه و بازپس‌گیری مناطق تصرف شده دچار ابهام شد و بین دو امر؛ یعنی تلاش برای حفظ منطقه اشغال شده و خرمشهر یا حفظ بصره مردد مانده بود.

 

پس از مرحله دوم عملیات، برتری رزمندگان اسلام بر دشمن قطعی شد و ابتکار عمل به طور کامل به دست رزمندگان اسلام افتاد. ازاین‌پس، تصمیم‌گیری در جبهه خودی به‌آسانی صورت می‌گرفت و در جبهه دشمن با سختی و سردرگمی همراه بود و درحالی‌که نیروهای خودی به‌راحتی پیش روی می‌کردند، دشمن مردد و مرتب در حال عقب‌نشینی و فرار بود.

 

در این موقعیت، تلاش‌های دشمن تا اندازه‌ای مبهم به نظر می‌رسید، تا اینکه بنا به اخبار رسیده از قرارگاه قدس معلوم شد نیروهای دشمن (شامل لشکرهای ۵ مکانیزه و ۶ زرهی) در مقابل این قرارگاه از ساعت ۱۲ نیمه‌شب تا ساعت ۶ بامداد، اقدام به عقب‌نشینی کرده‌اند.

 

تعجیل دشمن در عقب‌نشینی به‌گونه‌ای بود که برخی از نیروهایش به دلیل خواب بودن در هنگام عقب‌نشینی و نبودن فرصت کافی برای اطلاع دادن به آن‌ها، به اسارت نیروهای خودی درآمدند. دشمن برای ممانعت از انهدام کامل نیروهایش هنگام فرار، ضمن عقب‌نشینی شبانه، یک گردان تأمین هم در مقابل نیروهای خودی قرار داده بود.

 

صبح روز ۱۹ اردیبهشت ۱۳۶۱، نیروهای قرارگاه قدس پس از اطلاع از عقب‌نشینی دشمن بی‌درنگ اقدام به پیشروی و تعقیب نیروهای عراقی کردند و با ادامه عقب‌نشینی دشمن در این محور، قسمت شمالی جاده اهواز- خرمشهر هم از تصرف دشمن آزاد شد.

 

نیروهای قرارگاه قدس پس از حضور در مناطق آزاد شده، بی‌درنگ بریدگی ایجاد شده در جاده اهواز-خرمشهر را ترمیم کردند که در پی آن، ارتباط بخش‌های شمالی و میانی منطقه عملیات برقرار شد و حدود ظهر، قرارگاه‌های قدس و فتح به یکدیگر ملحق شدند.

 

دشمن در ۱۹ اردیبهشت ۱۳۶۱ تا جفیر عقب‌نشینی کرد و با استقرار در دو کیلومتری پاسگاه شهابی، در حدفاصل کوشک و طلائیه، به صورت پراکنده نیروی تأمین گذاشت. ازاین‌پس مقاومت نیروهای دشمن در خرمشهر هم که در محاصره نیروهای خودی بودند، حاصلی نداشت.

 

 

۱-رسیدن نیروهای خودی به مرز بین‌المللی و پایان دادن به ماه‌ها اشغال خاک مقدس جمهوری اسلامی

 

۲-تشدید محاصره خرمشهر و وادار کردن دشمن به تخلیه تدریجی نیروهایش از خرمشهر

 

۳-عقب‌نشینی لشکرهای ۵ مکانیزه و ۶ زرهی دشمن از هویزه، پادگان حمید و حومه اهواز

 

۴-آزادسازی جاده اهواز-خرمشهر

 

۵-حل شدن بخشی از مشکل عقبه نیروهای خودی که متکی به رودخانه کارون بودند، با بهره‌برداری از جاده اهواز- خرمشهر

 

در مرحله‌های اول و دوم عملیات، د ر مجموع نزدیک به ۵۰۰۰ کیلومترمربع از مناطق اشغال شده آزاد شد و افزون بر کشته یا زخمی شدن تعداد زیادی از نیروهای دشمن، ۹۰۷۵ تن از آن‌ها هم به اسارت درآمدند.

 

 

درودیان، محمد، سیری در جنگ ایران و عراق-۱ (خونین‌شهر تا خرمشهر)، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی: مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، چاپ یازدهم، صفحات ۱۳۱، ۱۳۲، ۱۳۳، ۱۳۴، ۱۳۵