روزنامه خراسان: «سالانه 30 میلیارد نخ سیگار قاچاق وارد کشور می‌شود»؛ یعنی 375 نخ سیگار قاچاق برای هر ایرانی، تقریبا هر روز یک سیگار برای هر نفر! این یک شوخی نیست، بلکه واقعیت تلخی است که اگر جزئیات بیشتری درباره آن بدانید، تلخ‌تر از این هم خواهد شد.
آماری که دود از سر بلند می‌کند
آمار رسمی منتشرشده درباره برآورد میزان سیگار قاچاق، آن‌قدر وحشتناک است که علاوه بر دودشدن این سیگارها، از سر ما هم دود بلند می‌کند. آن‌طور که عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس اعلام کرده است، سالانه 30 میلیارد نخ سیگار به کشور قاچاق می‌شود و مصرف سالانه کشور هم حدود 70 میلیارد نخ است.
این درحالی است که در سال گذشته میزان تولید داخلی سیگار به 55 میلیارد نخ رسید که بیشترین میزان طی سال‌های اخیر بود. همچنین طبق آمار ارائه‌شده، در پنج‌ماه ابتدایی سال 99، برآورد سیگار قاچاق‌شده به داخل کشور، 7 میلیارد و 360 میلیون نخ بوده، درحالی‌که در مدت مشابه سال گذشته میزان سیگارهای قاچاق، 4 میلیارد و 510 میلیون نخ برآورد شده است.
با این حساب میزان قاچاق سیگار به داخل کشور در پنج‌ماه امسال نسبت به سال قبل 63 درصد افزایش یافته است. جدول آماری منتشرشده، درباره میزان مصرف سیگار در کشور هم برآوردهایی دارد: طی پنج‌ماه ابتدایی امسال، میزان مصرف سیگار در کشور 27 میلیارد و 80 میلیون نخ برآورد شده است، مشابه آن‌چه برای مدت مشابه سال قبل تخمین زده شده بود.
البته مرکز برنامه‌ریزی و نظارت بر دخانیات کشور چندماهی است که طرح رهگیری سیگارت را کلید زده و شهریورماه امسال هم دومین مرحله آن اجرایی شد. در مرحله اول، تمامی تولیدکنندگان و توزیع‌کنندگان سیگارت نقل و انتقالات مالکیتی و مکانی خود را براساس شناسه کالا در سامانه آنلاین ثبت کردند.
حالا در فاز دوم نیز شناسه رهگیری روی کلیه سطوح بسته‌بندی سیگارت درج خواهد شد تا بتوان در لحظه، سیگارت قانونی را از سیگارت غیرقانونی تشخیص داد. اگرچه این طرح می‌تواند گامی برای مقابله با قاچاق سیگار در کشور باشد، اما میزان کارآمدی آن هنوز مشخص نیست.
هم سلامت، هم اقتصاد
آمارها حاکی است میزان سیگار قاچاق‌شده به کشور آن‌قدر قابل‌توجه است که لازم باشد ستادها و کارگروه‌های ویژه ملی به‌طور ویژه آن را بررسی کنند. قاچاق سیگار نه تنها سلامت ایرانیان را تهدید می‌کند، بلکه تولید داخلی هم از آن متضرر می‌شود. زیان جانی این آسیب که قابل محاسبه نیست اما زیان مالی آن چندین هزار میلیارد تومان است و یافتن راهکار برای آن ضروری است. اما به نظر می‌رسد هنوز مسئله سیگار و بحران‌های آن در کشور جدی گرفته نشده و دود 70 میلیارد نخ سیگاری که هر سال در کشور مصرف می‌شود، جلوی چشمان مسئولان را گرفته است.
مالیات بر سیگار به 20 درصد هم نمی رسد
در این‌باره با «آزاده نظری» عضو کارگروه آموزش کنترل دخانیات گفت‌وگو می‌کنم؛ کارشناسی که طی سال‌های اخیر هشدارهای جدی درباه اجرایی‌نشدن سیاست‌های کاهش مصرف دخانیات در کشور داده و هنوز هم معتقد است عزم راسخی برای تحقق این هدف وجود ندارد. وی می‌گوید: «طبق برنامه سازمان جهانی بهداشت، ایران متعهد شده تا سال 1404، میزان مصرف دخانیات در کشور را 30 درصد کاهش دهد اما با روند اجرای سیاست‌های این حوزه، مطمئنا این هدف محقق نمی‌شود».
اگر قانون مالیات بر دخانیات اجرا می‌شد...
نظری یکی از سیاست‌ها و مصوبات مهم کشور در این حوزه را، افزایش مالیات بر دخانیات می‌داند و اظهار می‌کند: اگر این سیاست از سال 85 تاکنون اجرایی شده بود و طبق سیاست‌های مصوب، سالانه 10 درصد بر مالیات آن می‌افزودیم، حالا باید قیمت سیگار 100 درصد مالیات داشت اما مالیات فعلی آن به 20 درصد هم نمی‌رسد.
وی ادامه می‌دهد : «اگر قوانین مالیاتی دخانیات در کشور اجرا شود، هم جلوی قاچاق آن گرفته می‌شود و هم می‌توانیم به کاهش میزان مصرف و هدف‌گذاری سازمان جهانی بهداشت دست یابیم».
نظری می‌افزاید: «معتقدیم افزایش قیمت باعث کاهش مصرف می‌شود، اگر مالیات دخانیات را سالیانه 10 درصد افزایش دهیم بازدارنده است. قاچاق را هم کنترل می‌کند. از سال 85 تا الان باید بالای 100 درصد مالیات می‌خورد. مالیات بر نرخ خرده‌فروشی، بر اساس قوانین سازمان جهانی بهداشت باید بیش از 75 درصد باشد؛ ما کمتر از 20 درصد را اجرا می‌کنیم. اگر قوانین مالیاتی به‌درستی اجرا شود از حلقه ابتدایی تولید تا توزیع‌کننده و مصرف‌کننده، تمام این حلقه‌ها درصدی را به قیمت اضافه می‌کنند. همه باید شامل مالیات شوند».
نبود آمار واقعی و دقیق، معضل بزرگ برنامه‌ریزی
این کارشناس به مشکلات آماری در این حوزه هم اشاره و تصریح می‌کند: «متاسفانه درباره میزان مصرف سیگار در کشور آمارهای مختلفی وجود دارد و هر سازمان و مجموعه مرتبط، آمار مجزای خودش را در اختیار ما قرار می‌دهد. از یک طرف گفته می‌شود تولید داخلی سیگار 99 درصد نیاز مصرف‌کنندگان داخلی را تامین می‌کند، از طرف‌دیگر آمارهای رسمی نشان می‌دهد که هر ماه چند میلیارد سیگار قاچاق وارد کشور می‌شود؛ این‌ها تناقضاتی است که برنامه‌ریزی برای کاهش میزان مصرف را هم برای ما دشوار می‌کند».
وی می‌افزاید:«طبق سیاست‌گذاری‌ها، بسیاری از برندهای معروف سیگار در داخل کشور تولید می‌شود تا از قاچاق کاسته شود اما نکته عجیب این است که با وجود این، همچنان قاچاق این برندها متوقف نشده و میزان قاچاق طی همین پنج‌ماه امسال، 63 درصد افزایش یافته است».
سیگارهایی که جان می‌گیرد
نظری درباره مضرات و آسیب‌های احتمالی سیگارهای قاچاق هم توضیحاتی می‌دهد: «بر روند محصولات دخانی تولید داخل، نظارت بهداشتی وجود دارد اما سیگارهای قاچاق بدون نظارت تولید و وارد کشور می‌شود، بنابراین احتمال استفاده از توتون آلوده در آن‌ها بسیار زیاد است». وی می‌افزاید: استعمال دخانیات یا قرارداشتن در معرض دود آن یکی از عوامل اصلی ابتلا به انواع سرطان و بیماری‌های ریوی است و طبق اعلام وزارت بهداشت سالانه 60 هزار مرگ مرتبط با استعمال دخانیات داریم. علاوه بر دخانیات دارای مجوز، طبیعتا سیگارهای قاچاق در تشدید این بیماری‌ها نقش دارد و نمی‌توان نسبت به آن بی‌تفاوت بود».