به گزارش حوزه سیاست خارجی باشگاه خبرنگاران برخی‌ها رادیودارو را در تشخیص و درمان بیماری منحصر به فرد و گاهی حیاتی در نجات جان انسان‌ها می‌دانند، به هیمن دلیل این محصول را در حوزه دانش استراتژیک قلمداد می‌کنند.

رادیو دارویی که نزدیک به یک میلیون نفر از ایرانی‌ها در سال از آن بهره می‌برند جزو دانش‌هایی بسیار پیچیده است.

"محمدقناد" رئیس پژوهشگاه علوم و فنون هسته ای سازمان انرژی اتمی در گفتگو با سایت امید هسته‌ای به ابعاد محتلف استفاده از رادیو دارو پرداخت، که شرح آن را در ذیل می‌خوانید:

در ابتدا درخصوص رادیو دارو و نقش و اثرگذاری آن در فعالیت‌های صلح‌آمیز سازمان انرژی اتمی کمی سخن بگویید تا وارد بحث شویم.

لازم می‌دانم برای روشن شدن موضوع مقدمه‌ای را ذکر کنم. فناوری هسته‌ای برای دوهدف تولید انرژی سالم و پایدار و تامین سلامت جامعه بنیانگذاری شده است.

این دو مورد جزو اهداف کلی همه کشورها در فناوری هسته‌ای است. مقوله سلامتی در فناوری هسته‌ای در سه بخش صنعت، کشاورزی و پزشکی خلاصه می‌شود که در این بحث فقط به مقوله پزشکی و رادیو داروها اشاره می‌کنم. رادیو دارو از دو ترکیب مجزا تشکیل شده است، یکی رادیو ایزوتوپ که هسته رادیو اکتیو است و مشخصات، پرتو و کاربردهای خاص خود را دارد و قسمت بعد دارویی است که داروساز هسته‌ای آن را تهیه می کند و این دارو و رادیو ایزوتوپ با هم ترکیب یا متصل می‌شوند و تشکیل یک رادیو دارو را می‌دهند.

دارو در اصل حمل کننده رادیو ایزوتوپ است. رادیو ایزوتوپ‌های خاصی برای تولید رادیو دارو مورد استفاده قرار می گیرد.چون رادیو ایزوتوپ همراه دارو حمل می شود پس در جای مورد نظر می نشیند و پس از استقرار در عضو مورد نظر از گسیل پرتو گاما برای این منظور بهره‌برداری می‌کنند. این پرتوها در بیرون از بدن توسط دستگاه‌ها اسکن می شود و بزرگی غده، میزان ضایعه، گرفتگی، گرفتگی عروق، محل درد و... مشخص می‌شود.

برای تشخیص ژنراتور تکنسیم مولیبدن مورد استفاده قرار می گیرد. از سال‌ها پیش تکنسیم 99m برای تشخیص بیماری‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد و روزانه میلیون ها نفر در جهان از این رادیو داروها برای تشخیص بیماری‌ها استفاده می‌کنند. بعضی از رادیو داروها هستند که رادیو ایزوتوپ‌های آنها خاصیت تسکین درد یا درمان دارند. تنها داروی درمان سرطان تیروئید رادیوداروی 131 است که تاکنون بسیاری از بیماران سرطانی با این رادیو دارو درمان شده‌اند و اگر بیماری در مراحل اول تشخیص داده شود و درمان به موقع آغاز شود، دیگر کسی از این بیماری نمی‌میرد. بعضی از این داروها تسکین دهنده درد هستند. این رادیو داروها برای افرادی استفاده می‌شود که بیماری آنها در بدن منتشر شده است و متاستاززده، دردهای شدیدی دارند که توسط این رادیو داروهای تسکینن دهنده، دردشان کاهش پیدا می کند.

کشورهای زیادی مصرف کننده این رادیو داروها هستند اما کشورهای معدودی هستند که این رادیو داروها را برای مصرف داخلی تولید می‌کنند. سازمان انرژی اتمی با استفاده از رآکتور تحقیقاتی تهران برای مصرف داخلی به تولید این رادیو داروها می‌پردازد، تصمیمی که از سال 86 گرفته شد و بنا شد تولید رادیوداورها را بومی کنیم، لذا بعد از اعمال تحریم‌ها پژوهشگران پژوهشگاه علوم و فنون هسته‌ای وارد عرصه شدند. با این کار نه تنها مشکل بیماران حل شد بلکه یک تکنولوژی در کشور ایجاد شد که در نوع خود بی‌نظیر بود و در منطقه هم منحصر به فرد بود تا جایی که حتی بازرسان و کارشناسان آژانس و پزشکان هسته‌ای همه، این دستاورد را تایید کردند. در حال حاضر ادعا می‌کنیم که سازنده رادیو داروهای تشخیصی و درمانی هستیم.

پژوهشگاه علوم و فنون سازمان انرژی اتمی چگونه وارد چنین قطب علمی در کشور شد؟

بیش از دوسال پیش از وزارت علوم تقاضا کردیم که قطب رادیوداروها را در پژوهشگاه تشکیل دهیم. بعد از بازدید کارشناسان و بازرسان وزارت علوم این قطب علمی در سازمان انرژی اتمی تشکیل شد و درسال 92 رادیو داروهای پژوهشگاه علوم و فنون سازمان، قطب برتر در زمینه فنی و مهندسی شد.

غیر از پژوهشگاه علوم و فنون سازمان انرژی اتمی آیا جای دیگری هم در کشور به تولید رادیو دارو می پردازد؟

خیر. تولید فقط در سازمان انرژی اتمی است اما شرکت‌هایی هستند که واردکننده رادیو داروها هستند.

اگر بخواهیم این مساله را با نگاهی آماری بررسی و تحلیل نماییم تولیدات رادیوداروها به چه صورتی است؟

ما تمام نیاز کشور را می توانیم تامین کنیم و تا به حال نیز چنین بوده است. آنچه به ما سفارش داده شده است رضایت‌بخش بوده و ارتباط نزدیک و تنگاتنگی با معاونت غذا و داروی وزات بهداشت و دانشگاه های غلوم پزشکی داریم. مخصوصا بیمارستان شریعتی که مرجع فعالیت‌های رادیو دارویی ماست. همه رادیوداروها اول بررسی می شوند و پس از تایید وارد بازار می کنیم.

وضعیت علمی و تولیدی ما در مقایسه با کشورهای دیگر در جهان و منطقه چگونه است؟

درجهان کشورهای معدودی در این زمینه هستند که به صورت گسترده به صادرات می‌پردازند اما کشورهای کمی هستند که رادیودارو را بومی تولید می‌کنند به همین خاطر قطعا در منطقه بی‌نظیر هستیم اما در جهان نمی‌توانیم خود را باشرکت های بزرگ مقایسه کنیم ولی به دلیل بومی‌سازی به بحث صادرات هم فکر می کنیم.

فقط فکر می‌کنید یا اقدام هم کرده‌اید؟

بر روی این مساله کار می‌کنیم. نه تنها در منطقه بلکه برخی از کشورهای اروپایی هم در این زمینه تقاضاهایی داشته‌اند و مذاکراتی شده است.

سوال مهمی که وجود دارد این است که درحال حاضر کلیه رادیو داروهایی که درجهان ساخته شده در کشور ما نیز بومی شده است؟

تقریبا در قسمت اعظمی از رادیوداروها، هم به دانش رسیده ایم، هم تولید می کنیم. برخی از رادیو داروها هم درجهان در حال تحقیق است که ما هم برروی آنها تحقیق می کنیم و خود را در این زمینه قابل مقایسه می‌دانیم.

برای بیماران خاص چطور؟ رادیوداروهایی برای آنها نیز تولید کرده یا در دست تحقیق دارید؟

این موضوع به پزشکان هسته‌ای مربوط می شود اما تاجایی که اطلاع دارم رادیوداروهای تولید شده برای بیماری‌های خونی، قلب و عروق، سرطان‌ها، تالاسمی، پوکی استخوان و پیوند مغز و استخوان استفاده می‌شود و تقریبا اکثر بیماری‌ها توسط رادیو دارو قابل تشخیص هستند.

چنین دستاوردهایی علاوه بر موضوع مهم سلامت جامعه در حوزه اقتصادی هم اثرگذاری خاص خود را خواهد داشت، چنین دستاوردی چقدر صرفه اقتصادی داشته است؟

همانطور که شما اشاره کردید این موضوع دوجنبه دارد. یکی جنبه انسانی و اجتماعی است که وقتی بیمار برای دوروز دیگر رادیو دارو نیاز دارد، نمی توان ظرف این مدت رادیو دارو از خارج وارد کرد. جنبه دیگر فنی و اقتصادی است که از نظر فنی صاحب تکنولوژی شده ایم و دیگر نیازی به کشورهای دیگر نداریم.از جنبه اقتصادی نیز بسیار ارزشمند است چرا که ما رادیوداروها را چندین برابر ارزان تر تولید می‌کنیم و شاید نزدیک به 30تا40 میلیارد تومان در سال ارزش افزوده داشته باشد.

درچنین علومی نکته مهم این است که حتی اگر گران‌تر هم تولید می‌شد به دلیل اینکه نیازمند کشورهای دیگر نیستیم ارزشمند است چرا که نیازمان فقط به پژوهشگران خودمان است. به علم شان، فکرشان و دست شان.

به نظر می‌رسد پژوهشگاه باید با نهادهای علمی و حاکمیتی ارتباط ویژه‌ای داشته باشد. مثلا با معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری چه رابطه ای را تعریف کرده اید؟همکاری ما با این معاونت در سطح بالایی است. ما برای سه طرح بزرگ با آن معاونت قرارداد بستیم. یکی طرح ملی رادیوداروها بود که خوشبختانه با موفقیت کامل به پایان رسید دیگری طرح ساماندهی پرتودهی بود و همچنین طرح گداخت که مورد آخر، تاجایی که قرارداد داشتیم با موفقیت به پایان رساندیم.

شما در سطح تحقیقاتی باقی می‌مانید یا به تجاری سازی هم فکر می‌کنید؟

قطعا درباره تجاری سازی فکرهایی شده است. تحقیقات صرف به درد ما نمی‌خورد، تحقیقاتی که کاربردی باشد و به صنعت کمک کند و قابلیت تجاری سازی داشته باشد مهم است.

درحال حاضرکه مذاکرات هسته‌ای درجریان است، طبق توافق ژنو، غنی سازی 20درصدی تا پایان مذاکرات فعلی تعلیق می‌شود، این موضوع در عملکرد رآکتورتهران تاثیری خواهد داشت؟

در این رابطه باید بگویم که به میزان کافی سوخت برای رآکتور تهران تولید شده است و درحال حاضر هم بخشی از سوخت رآکتور تهران، سوختی است که توسط خود سازمان تولید شده است لذا از این بابت نگرانی وجود ندارد.