قدس انلاین: در حدیثی از امیرمؤمنان علی (علیه السلام) می خوانیم: کسی که محاسبه نفس خویشتن کند، بر عیوب خویش واقف می شود و از گناهانش با خبر می گردد (و به دنبال آن) از گناه توبه می کند، و عیوب را اصلاح می نماید. نیز این امام همام بیان می دارند: ما اَحَقَّ لِلاِنْسانِ اَنْ تکونَ لَهُ ساعةٌ لا یَشْغَلُهُ شاغِلٌ یُحاسِبُ فیها نَفْسَهُ، فَیَنْظُرَ فیما اَکْتَسَبَ لَها وَعَلَیْها فى لَیْلِها وَنَهارِها؛ چقدر خوب است که انسان ساعتى براى خود داشته باشد، که هیچ چیز او را به خود مشغول نسازد و در این ساعت محاسبه خویش کند و ببیند چه کارى به سود خود و چه کارى به زیان خود در آن شب و در آن روز انجام داده است.

بعضی از بزرگان علم اخلاق در توضیح حقیقت محاسبه، چنین گفته اند که مانند محاسبه با شریک است که درباره سرمایه و سود و زیان بیندیشد، اگر سودی حاصل شده، سهم خود را از شریک بگیرد و تشکر کند و اگر خسرانی حاصل گشته او را ضامن بشمرد و وادار به جبران در آینده کند. سرمایه مهم انسان یعنی عمر که در اختیار نفس اوست نیز همین گونه است؛ سود آن کارهای خیر و خسران آن گناهان است و موسم تجارت تمام طول روز و شریک او در معامله، نفس اماره است. بر این اساس انسان می بایست نخست درباره فرائض مطالبه کند، اگر انجام یافته خدا را شکر گوید و خویشتن را به ادامه این راه ترغیب کند و اگر فریضه ای از دست رفته، قضای آن را مطالبه کند و اگر انجام یافته ولی بطوری ناقص بوده، وادار به جبران از طریق نوافل کند و اگر معصیتی مرتکب شده، او را باز خواست کند و جبران آن را بطلبد؛ درست همان گونه که تاجر با شریکش محاسبه می کند، که حتی جزئی ترین امور و کمترین مبلغ را در حساب فرو گذاری نمی کند، تا در معامله مغبون نگردد. در واقع کاری را که فرشتگان الهی در قیامت با او انجام می دهند او در دنیا با خویشتن انجام دهد اما عیب کار اینجاست که انسان در حفظ و حساب معاصی سهل انگاری می کند ولی دو فرشته ای که مامور حفظ اعمال او هستند همه را ثبت و ضبط می کنند و بالاتر از همه، خداوند همه را احصاء می فرماید؛ همان گونه که قرآن می گوید: «خداوند حساب آنها را نگه داشته و آنان فراموشش کرده اند».

در این راستا حضرت محمد (ص) در گفتاری خطاب به ابوذر بیان می دارند: ای ابوذر؛ پیش از آنکه به حساب تو برسند، خود به حسابت برس، که این کار، حسابرسی تو را در فردا، آسان خواهد کرد و پیش از آنکه تو را وزن کنند، خودت را بیازمای و بسنج و برای آن عرضه بزرگ (در قیامت) آماده باش. روزی که به خداوند عرضه می شوی و هیچ چیز نهان تو از خداوند پنهان نیست.

ای ابوذر؛ اگر می خواهی وارد بهشت شوی آرزوهایت را کوتاه کن و مرگ را نصب العین خویش قرار بده و از خداوند، به نحو شایسته شرم کن. شرم از خدا آن است که گورستان و گورها و پوسیدگی بدنها را فراموش نکنی، شکم و اندرونش را حفظ کنی، سر و اندیشه هایش را حفظ کنی. هرکسی که کرامت و بزرگواری آخرت را بخواهد، باید زینتهای دنیوی را رها کند. هرگاه چنین شدی، بحق، به (ولایت الله) رسیده ای.

منابع:

1-صدوق، خصال: 253.

2-فیض کاشانی، محجة البیضاء، ج 8: 167.

3-محدث نوری، مستدرک الوسائل، ج 12: 153-154.

4-آمدی، غرر الحکم: 362.

5-محدثی، مواعظ حضرت رسول (ص) به ابوذر غفاری: 19.