سرویس اقتصادی «فردا»: سرمایه‌های خرد مردمی که از آن با نام سرمایه‌های سرگردان یاد می‌شود، در هر دوره‌ای با هجوم به یکی از بازارهای سرمایه‌گذاری چه کاذب و چه رسمی سمت و سوی اقتصاد ایران را تغییر داده است.
سرمایه‌گذاران خرد با هدف کسب حداکثر سود در کوتاه‌ترین زمان در طول سال‌های گذشته برخی کالاها را به کالای سرمایه‌ای تبدیل کرده‌اند و با فروکش کردن سوددهی و جذابیت آن در دوره‌ای دیگر آن را رها و به سراغ بازار یا کالای دیگری رفته‌اند. در سال‌های دور تلفن همراه و سیم کارت با اقبال گسترده سرمایه‌گذاران همراه شد و این بازار مأمنی برای خرید و فروش و کسب سودهای آنچنانی شد. در دوره‌ای دیگر که این سرمایه‌ها محلی برای ورود نیافتند به بازار خرید و فروش ملک و مسکن هجوم آوردند و قیمت‌ها را تا حد زیادی بالا کشیدند. بازار ارز و طلا نیز هر چند از دید اقتصاددانان نباید قابلیت سرمایه‌گذاری داشته باشد در دهه‌های اخیر چندین بار پذیرای سیل عظیم سرمایه‌گذاران خرد شد که آخرین هجوم به این بازار از اواخر سال 1390 تا اوایل 1392 رقم خورد که بواسطه آن رکوردهای جدیدی در قیمت ارز و طلا به ثبت رسید. حتی بازار خودرو به عنوان یک کالای مصرفی بارها مورد توجه سرمایه‌های سرگردان قرار گرفت و این بازار را به سمت دلالی و واسطه گری سوق داد. اما به نظر می‌رسد در ابتدای سال 1393 قواعد بازی در سرمایه گذاری‌های خرد تغییر کرده است. بسیاری از بازارهای کاذب که در سال‌های گذشته برای مردم جذاب بود و برای آن‌ها سود بالایی به ارمغان می‌آورد دیگر جذابیت قبل را ندارد. مهمترین بازار کاذبی که جذب‌کننده سرمایه‌های سرگردان بود یعنی بازار ارز و طلا بیش از یکسال است که روی خوشی به سرمایه‌گذاران نشان نمی‌دهد. از سوی دیگر بازار مسکن که در گذشته ظرفیت بالایی برای جذب سرمایه داشته است نیز در رکود نسبی به سر می‌برد. حال سؤالی که مطرح می‌شود این است که سرمایه‌های مردمی در چنین شرایطی کدام بازار را هدف گرفته است و در حال حاضر در کجا قرار دارد؟ برای پاسخ به این پرسش‌ها نظر چهار اقتصاددان و استاد دانشگاه را جویا شدیم تا پاسخی درخور به این سؤالات اساسی داده شود.
مسکن پذیرای سرمایه‌ها
پیش‌بینی دکتر شاهین شایان آرانی تحلیلگر بازارهای مالی بین‌المللی این است که در شرایط بوجود آمده فعلی سرمایه‌های مردمی و نقدینگی به سمت بخش مسکن هدایت می‌شود که عمده آن در خرید و فروش ملک و در مواردی نیز به ساخت و ساز مسکن معطوف خواهد شد که مورد دوم شامل فعالان حرفه‌ای بازار مسکن می‌شود.
این استاد دانشگاه در گفت‌و‌گو با ایران اعتقاد دارد که تعیین نرخ سود بانکی توسط بانک مرکزی و همچنین حمایت دولتی از بازار سرمایه باعث شده است تا تحولات این بازارها واقعی نباشد و تعادلی به وجود می‌آید که بازار محور نیست. برای مثال بازار برای سپرده‌گذاری در بانک‌ها سود حداقل 25 درصدی طلب می‌کند ولی نرخ سودی که برای سپرده‌ها تعیین می‌شود حداکثر 22 درصد است که با خواست بازار همخوانی ندارد.
به گفته وی بنابراین بخشی از نقدینگی در دست مردم به دلیل ریسک پایین سپرده‌گذاری در بانک‌ها جذب می‌شود ولی بخشی از نقدینگی همچنان سرگردان و به دنبال فرصت جدیدی برای سرمایه‌گذاری است. در بازار سرمایه نیز اتفاق مشابهی افتاده است و به دلیل حمایت‌های دولت از بورس شاخص‌ها واقعی نیست. در یک دوره شاخص، رشد زیادی پیدا می‌کند و در دوره‌ای افت می‌کند و این باعث سردرگمی سرمایه‌گذاران می‌شود. این در حالی است که دولت باید بازار سرمایه را رها کند تا به تعادل واقعی برسد. در این صورت سرمایه‌گذاران می‌توانند با اطمینان بیشتری ورود پیدا کنند. شایان آرانی ادامه داد: «پس از افت شاخص بورس و کاهش بازدهی آن سرمایه‌هایی که از این بازار خارج شد باید جذب شبکه بانکی می‌شد ولی سود 22 درصدی سپرده نتوانست تمام این سرمایه‌ها را جذب کند.»
وی در پایان با اشاره به این که بازار طلا و ارز مانند گذشته برای سرمایه‌گذاران جذابیت ندارد پیش‌بینی کرد که نقدینگی موجود در جامعه به سمت بازار مسکن برود. همواره بازار مسکن به دلیل ریسک پایینی که دارد مورد توجه مردم بوده است. این بازار حداقل در یک بازه زمانی پنج ساله قادر است نرخ تورم را پوشش دهد و به همین دلیل این بازار در آینده پذیرای بخشی از نقدینگی خواهد بود. البته همان‌طور که گفته شد بخشی از نقدینگی نیز در دست مردم باقی می‌ماند تا فرصت جدیدی برای آن‌ها خلق شود.
فرصتی برای بخش تولید
دکتر سعید لیلاز تحلیلگر مسائل اقتصادی موضوع را از زاویه دیگری نگاه می‌کند. به اعتقاد وی هم‌اکنون سرمایه‌ها میان بخش‌های مختلف جذب شده و فعال است و تفاوت آن نسبت به گذشته این است که به طور ناگهانی به یک بازار هجوم نیاورده تا التهاب ایجاد کند، بلکه به فراخور در بازارهای مختلف تقسیم شده است.
این استاد دانشگاه در گفت‌و‌گو با ایران علت اصلی این تغییر جهت را سیاست‌های موفق دولت در زمینه کنترل و مهار نقدینگی می‌داند که با انضباط شدید مالی دولت میسر شده است. بدین ترتیب رشد نقدینگی به حداقل ممکن در 8 تا 9 سال گذشته رسیده است و به استثنای سال 87 چنین اتفاقی را سراغ نداریم. به گفته وی این که در بازارها تلاطم نمی‌بینیم به معنای حضور نداشتن نقدینگی در آن‌ها نیست. هر چند طی هفته‌های اخیر شاخص بورس افت داشته است ولی همچنان دراین بازار معامله انجام می‌شود. در بازار طلا و ارز نیز به صورت محدودتر خرید و فروش انجام می‌شود و این موضوع در بازار خودرو پررنگ‌تر دیده می‌شود. بطوری که 70 هزار دستگاه خودرو در ایران خودرو که در پارکینگ باقی مانده بود طی دو ماه نخست سال به فروش رسید و آمار فروش خودرو از تولید پیشی گرفت و در واقع شاهد رونق 250 تا 300 درصدی این بازار هستیم.
لیلاز ادامه داد: «بنابراین سرمایه‌ها در بازارهای مختلف با شدت و ضعف فعال است. در برخی از بازارها بیشتر و در برخی کمتر وارد شده است. برای مثال بازار مسکن که دچار رکود شده نقدینگی کمتری جذب کرده ولی سپرده‌گذاری در شبکه بانکی بشدت افزایش یافته است به گونه‌ای که مسئولان را وادار کرد تا نرخ سود سپرده را کاهش دهند.»
به اعتقاد این کارشناس اقتصادی این اتفاقات بازتاب کاهش انتظارات تورمی در جامعه است. براین اساس مردم بیش از پیش امید دارند تا قیمت‌ها و نرخ تورم در آینده کاهش یابد. طی ماه‌های اخیر همواره نرخ تورم نقطه به نقطه که تورم را نسبت به ماه مشابه سال قبل نشان می‌دهد در مقایسه با نرخ تورم سالانه روند کاهشی داشته است و این بدان معناست که در آینده نرخ تورم نزولی خواهد بود. بدین ترتیب برای نخستین بار طی هشت سال گذشته سپرده‌گذاران در بانک‌ها سود دریافت می‌کنند و به اصطلاح جریمه نمی‌شوند. وی با اشاره به این که هم‌اکنون نرخ سود سپرده 22 درصد نرخ مناسبی است افزود: «اگر نرخ دلار 3 هزار و 200 تومانی فعلی در یکسال آینده با 22 درصد افزایش روبه‌رو شود باید 750 تومان به قیمت آن افزوده و وارد فاز 4 هزار تومانی شود. این در حالی است که هیچ تحلیلی درباره احتمال این رشد در بازار ارز وجود ندارد بنابراین سپرده‌گذاری در بانک جذاب شده است.» لیلاز از دست دادن جذابیت در بازارهای کاذب را فرصتی برای بخش تولید می‌داند که در صورت تداوم انضباط مالی دولت نقدینگی بیشتری به این بخش تزریق خواهد شد.
مسکن توان جذب نقدینگی ندارد
دکتر محمد خوش چهره نیز معتقد است که در شرایط فعلی به دلیل وجود رکود سنگین در بازار مسکن این بخش توانایی جذب سرمایه‌های مردمی را ندارد. وی با بیان این که سرمایه‌گذاران به دنبال کسب بیشترین سود هستند گفت: «در حال حاضر بخشی از نقدینگی موجود در کشور به بانک‌ها منتقل شده است که در مقایسه با سایر بازارها ریسک کمتری دارد.» به گفته وی در صورتی که در آینده اوراق مشارکت با سود مناسبی منتشر شود بطور قطع می‌تواند بخشی از نقدینگی را به خود اختصاص دهد، چرا که مردم به دلیل بروز تلاطمات شدید اقتصادی در سال‌های اخیر به دنبال بازاری برای سرمایه‌گذاری هستند تا ریسک کمی داشته باشد و از سرمایه‌های آن‌ها حفاظت کند. >
تورم بانک‌ها را غیر‌جذاب کرده است
دکتر مهدی تقوی استاد دانشگاه گفت: پیش‌بینی این که نقدینگی در آینده به کدام سو می‌رود دشوار است. وی اظهار کرد: «در حال حاضر بورس به دلیل افت شدید طی هفته‌های اخیر برای سرمایه‌گذاری شرایط مناسبی ندارد. افت پی در پی شاخص و بازدهی در بازار سرمایه باعث شده است بخشی از سرمایه‌گذاران از این بازار خارج شوند.» از طرفی بازار ارز و طلا نیز دیگر جذابیت گذشته را ندارد و فعالیت در آن با ریسک بالایی همراه است که این ریسک باعث شده سرمایه‌گذاران کمی به آن توجه کنند. تقوی همچنین درباره توانایی شبکه بانکی برای جذب نقدینگی افزود: «فاصله زیاد نرخ تورم و نرخ سود سپرده جذابیت سپرده‌گذاری در بانک‌ها را از بین برده است. هم‌اکنون نرخ تورم حدود 30 درصد و نرخ سود سپرده 22 درصد است و بنابراین ارزش سرمایه سپرده‌گذاران به تدریج کاهش می‌یابد ولی باید به این موضوع توجه کرد که با وجود نداشتن سود همچنان بخشی از سرمایه‌ها به بانک‌ها هدایت می‌شود.»
این استاد دانشگاه تأکید کرد: در صورتی که نرخ تورم کاهش یابد شبکه بانکی امن‌ترین و بهترین محل برای سرمایه‌گذاری خواهد بود ولی در حال حاضر سرمایه‌گذاران در انتخاب محل برای سرمایه‌گذاری سرگردان هستند.
