متاسفانه تعداد زیادی از خانواده‌ها تاخیر در گفتار را مشکل قابل توجهی نمی‌دانند و تصورشان این است که مشکل کودک‌شان با گذر زمان رفع می‌شود. بسیاری از کودکان که دیر زبان باز می‌کنند، مشکل خاصی ندارند و به تدریج به هم‌سن و سالانشان می‌رسند. با این حال توصیه کارشناسان به والدین این است که اگر نگران رشد زبان فرزند خود هستند، حتماً به موقع به متخصص مراجعه کنند.

 

البته تاخیر گفتاری در کودکانِ مبتلا به کم‌شنوایی، طیف اوتیسم، سندرم داون یا سایر سندرم‌ها طبیعی است. اما اگر کودک سالم باشد و علائم اختلال در گفتار را داشته باشد، جای نگرانی دارد.

 

خیلی از والدین نمی‌دانند به حرف نیامدن کودک تا چه سنی طبیعی است، نمی‌دانند کودک‌شان در سنی که هست، چند کلمه یا جمله باید بتواند به زبان بیاورد، علائم اختلال تاخیر در گفتار کودکان را نمی‌شناسند، نمی‌دانند در این خصوص باید فرزندان خود را با هم مقایسه کنند یا نه، از همه مهم‌تر آنها نمی‌دانند زمان طلاییِ مراجعه به پزشک یا متخصص چه زمانی است. این در حالی است که اختلال گفتری در کودک، خیلی راحت بر زندگی روزمره آنها تأثیر می‌گذارد، ارتباط کودک با سایر کودکان و بزرگسالان را دچار مشکل می‌کند و اگر حل نشود، آینده آنها را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد.

 

خیلی از والدین به جای مراجعه به متخصص برای حل مشکل اختلال گفتار کودک‌شان، به امتحان کردن راهکارهای نادرست اقدام می‌کنند. راهکارهایی که بعضی از آنها از طب سنتی نشأت می‌گیرد. مثلا به آنها گفته می‌شود ۱۵ روز در ماه و یک روز در میان تخم کفتر، تخم بلدرچین، تخم اردک و ... به کودک بخورانند. موضوعی که متخصصان آن را رد می‌کنند و برای درمان اثربخش نمی‌دانند.

 

 

مرتضی پودینه، کارشناس گفتاردرمانی به همشهری‌آنلاین می‌گوید: خوراندن تخم کفتر و تخم بلدرچین و ... به کودکی که تاخیر در گفتار دارد، اصلا توجیه علمی ندارد و جزو باورهای نادرستِ رایج است.

 

پودینه می‌گوید: من از هر ۱۰ مراجعه‌کننده‌ای که دارم، ۹ نفرشان یا دیجیتال‌بی‌بی هستند، یا اوتیسم دارند یا تاخیر در گفتار. در همه موارد هم اطرافیان به والدین این کودکان گفته‌اند صبر کنید درست می‌شود، تخم فلان پرنده را به بچه بدهید خوب می‌شود.

 

این کارشناس می‌گوید: الان پدر و مادر خیلی از کودکان شاغل هستند و ساعت‌های زیادی پیش کودک نیستند و برایش پرستار می‌گیرند. پرستار هم بچه را می‌گذارد جلوی تلویزیون. یا موقع غذا خوردن، موبایل می‌دهند درست کودک. در حالی که این موضوع آسیب شدیدی به کودک می‌زند. اصلا تا ۵ سالگی شما نباید به هیچ عنوان کودک را بیشتر از یک ساعت در معرض اسکرین‌ها قرار دهید. تازه همین یک ساعت هم باید در حضور یکی از اعضای خانواده باشد. این بزرگ‌ترین اشتباهی است که یک خانواده می‌تواند در حق کودک خود بکند. آخرین مقالاتی که وجود دارد، حاکی از این است که این موضوع به قوه بیان احساس فرد در بزرگسالی آسیب می‌زند.

 

 

این کارشناس گفتاردرمانی ادامه می‌دهد: قبل از هر چیز باید مراحل رشد روانی و کلامی کودک خود را بشناسیم. مثلا باید این را بدانیم که کودک مثلا در یک‌سالگی باید چند کلمه بداند و چند کلمه باید حرف بزند. یک کودک یک‌ساله باید حداقل ۱۰ کلمه بتواند بگوید. یک کودک تا ۱.۵ سالگی باید ۲۰ کلمه جدید (مانند مامان، بابا، نه) را درک کند و به زبان بیاورد. یک کودک ۲ ساله باید بتواند ۳ کلمه در جمله بگوید و جمله کامل با اجزایش مثل فعل و فاعل را بتواند بگوید. مثلا «مامان آب بده.» یک کودک ۳ ساله باید ۴ کلمه در جمله داشته باشد؛ یعنی باید بتواند جمله کامل با اجزایش بگوید.

 

به گفته پودینه، زبان دو وجه دارد؛ وجه بیانی و وجه درکی. این دو وجه باید در کودک همزمان و با هم رشد کند. این دو مقوله با هم ارتباط دارند و به هم وابسته هستند.

 

پودینه می‌گوید: موضوع دیگری که گفتار کودک را دچار مشکل می‌کند، پخش انیمیشن‌های زبان اصلی برای کودک است. تا ۲.۵ سالگی طول می‌کشد تا زبان اصلی یا زبان مادر کودک کامل شود و اگر قبل از این سن برایش انیمیشن زبان دوم مثل انگلیسی، آلمانی و ... بگذارند که تماشا کند، دچار مشکل در گفتار می‌شود. کودک وقتی هنوز درکی از کلمه سیب ندارد، انیمیشن دارد به او Apple را یاد می‌دهد. این کودک قطعا در گفتار روزمره‌اش دچار اختلال می‌شود.

 

او ادامه می‌دهد: بعضی از کودکان تمایل دارند به جای فارسی، انگلیسی صحبت کنند. این هم به نوعی آسیب است و بچه را دچار مشکل می‌کند. این می‌تواند یک اختلال گفتاری باشد. مگر این که زبان مادری کودک رشد کرده باشد و تکمیل شده باشد. آن وقت می‌توانیم برویم سراغ یاددهی زبان‌های دیگر به او. وگرنه کودک را دچار مشکل می‌کند.

 

این استاد دانشگاه به کودکانی نیز اشاره می‌کند که بلدند حرف بزنند اما امتناع می‌کنند. او می‌گوید: مشکل برخی از این کودکان از بعد روانشناختی هم قابل بررسی است. در این مورد یک تشخیص نهفته است که به آن می‌گوییم «موتیسم انتخابی». یعنی بچه جایی دوست دارد حرف بزند و جایی دوست ندارد حرف بزند. روانشناسان به آن می‌گویند «لالی انتخابی» که خیلی قشنگ و درست نیست. ما به آن می‌گوییم موتیسم انتخابی. می‌تواند دلیلش این باشد که بعد اجتماعی در کودک خوب شکل نگرفته است و ارتباط (Communication) در آنها ضعیف است. این مساله باید بررسی بشود. چون هر بچه‌ای که حرف نزند، موتیسم نیست. هر بچه‌ای که حرف می زند هم سالم نیست. خیلی از بچه‌ها حرف می‌زنند اما بی‌هدف. نمی‌شود گفت این گونه کودکان به لحاظ کلامی سالم هستند.

 

 

این کارشناس گفتاردرمانی درباره علائم اختلال گفتاری در کودکان توضیح می‌دهد: علائم اختلال گفتاری در کودک ابتدا خود را به شکل «تاخیر در گفتار» نشان می‌دهد. بعد از تاخیر، «به صورت اوتیسم» خود را نشان می‌دهد. بعضی‌ها ممکن است از همان اول دچار اوتیسم باشند. مشکل بعضی از کودکان اما تاخیر در گفتار است که به دلیل مراجعه دیرهنگام تبدیل به اوتیسم می‌شود. برای بعضی‌ از کودکان مشکلات تلفظی پیش می‌آید که تا بزرگسالی با آنها می‌ماند. بعضی از کودکان هم دچار لکنت می‌شوند. این مشکل جدا است.

 

پودینه درباره سن طلایی تشخیص مشکلات گفتاری کودکان می‌گوید: سن طلایی تشخیص تمام اختلالات گفتاردرمانی از ۲.۵ سالگی است. اگر قبل از این سن بیایند، خیلی بهتر است. چون قبل از ۲.۵ سالگی هنوز زبان شکل نگرفته و می‌توانیم وجه‌های زبان را در کودک تکمیل کنیم اما بعد از ۲.۵ سالگی اگر بیایند، کار ما و خودشان را سخت‌تر می‌کنند.

 

این کارشناس درباره مقایسه دخترها و پسرها در گفتار و دیرتر به حرف آمدن پسرها می‌گوید: این که می‌گویند پسرها دیرتر از دخترها حرف زدن را یاد می‌گیرند، هیچ وجه علمی ندارد و هرگز چنینی چیزی را نمی‌توانم تایید کنم.

 

 

این کارشناس گفتاردرمانی درباره ترکیب سنی مراجعین توضیح می‌دهد: مراجعین ما از صفرساله هستند تا افراد ۸۰ ساله. از نوزادی که نارس به دنیا آمده و مشکل بلع و شیرخوردن دارد تا فرد ۹۰ ساله‌ای که سکته کرده یا مبتلا به پارکینسون شده یا ام‌اس گرفته است. سن برای ما اصلا فاکتور نیست. از روستا هم تا دلتان بخواهد مراجعه‌کننده داریم. این افراد معمولا از طریق پزشکان مراکز درمانی به ما معرفی می‌شوند. یا از طریق رسانه‌های جمعی و فضای مجازی. ما از کشورهای دیگر مثل اتریش، دبی، عمان و پاکستان هم مراجعه‌کننده داریم. در کشوری مثل اتریش هم نیروی تخصصی کم هست و هم خدمات تخصصی توانبخشی به خوبی ارائه نمی‌شود.

 

پودینه که در شهر زاهدان نیز فعالیت دارد، می‌گوید: در این شهر دو زبان فعال بلوچی و فارسی رایج است و بعضا مردم به پشتو و اردو هم صحبت می‌کنند و به نظرم اختلالات گفتاری در مناطق چندزبانه بیشتر از مناطق تک‌زبانه است.

 

این کارشناس گفتاردرمانی درباره فراوانی مشکل اختلال در گفتار کودکان در کشور می‌گوید: این مشکل در کشور بسیار بسیار زیاد است. یک دلیل بزرگ و مهم آن به کرونا برمی‌گردد. با شیوع کرونا، حدود ۲ سال بچه‌ها در خانه ماندند و دیجیتال شدند. دلیل دیگرش این است که فشارهای اقتصادی و سخت شدن زندگی‌ها باعث شده که پدر و مادر کار می‌کنند ت زندگی‌شان بچرخد. بچه هم به ناچار پیش پدربزرگ و مادربزرگ یا پرستار می‌ماند و طبیعی است که دچار مشکلاتی می‌شود.

 

پودینه ادامه می‌دهد: یک عده دیگر هم کودکانی هستند که خانواده‌های آنها سعی دارند کودک خود را دیجیتال بار بیاورند. این والدین خیلی ذوق می‌کنند که کودکشان می‌تواند فلان بازی دیجیتال را تا فلان مرحله انجام دهد. اما نمی‌دانند که این مساله به سلول‌های خاکستری مغز کودک آسیب می‌رساند. حتی بعضی از والدین، کودکان خود را که مشکلات گفتار دارند، به مهدکودک می‌فرستند با فرض این که آنجا خوب می‌شود، اما وضعیت چنین کودکی می‌تواند بدتر هم بشود. چون این کودک از لحاظ گفتاری نمی‌تواند با بقیه کودکان ارتباط برقرار کند. تنها راه بهبود کودکانِ با اختلال گفتار، مراجعه به متخصص گفتاردرمانی است.

 

 

شهرام شفیعی، دیگر کارشناس گفتاردرمانی نیز در گفتگو با همشهری‌آنلاین به این نکته مهم اشاره می‌کند که سن طلایی کودک دچار اختلال در گفتار، تا ۷ سالگی است و هرچقدر از این سن بگذرد، احتمال خوب شدنش خیلی کم است.

 

شفیعی می‌گوید: ما در درمان اختلالات گفتاری چیزی داریم به اسم تشخیص و مداخله زودهنگام. اگر این مورد به موقع اتفاق بیفتد، باعث می‌شود که تاخیر در گفتار زودتر جبران شود. کودکی که ۶ ماه نسبت به همسن خود عقب است، باید هرچه زودتر به گفتاردرمانگر مراجعه کند. این باورهایی که وجود دارد  که خاله‌اش هم همین طور دیر به حرف آمد و پدر یا عمویش هم این طور بود و تخم کفتر خوبش می‌کند و موضوعاتی از این دست فقط باعث می‌شود که زمان طلاییِ گفتاردرمانی یک کودک از دست برود.

 

این کارشناس می‌گوید: یک کودک ۲ ساله باید بتواند ترکیب‌های دوتایی بگوید. مثل مال منه، بابا رفت، آب بده. یک کودک ۳ ساله باید بتواند ترکیب‌های سه تایی بگوید و همچنین ۷۰ درصد وضوح گفتار یک فرد طبیعی را داشته باشد. در غیر این صورت به گفتاردرمانی نیاز دارد. یک کودک ۴ ساله باید در جملاتش حروف اضافه مثل از، با، در و ... را هم به کار ببرد و همچنین ۹۰ درصد وضوح گفتار یک فرد طبیعی را داشته باشد.  در غیر این صورت به گفتاردرمانی نیاز دارد.

 

او ادامه می‌دهد: درست است که مقایسه کودکان با هم اصلا کار درستی نیست اما گاهی می‌تواند باعث بشود که والدین، کودک خود را قبل از آن که سن طلایی از دست برود، پیش پزشک ببرند. مقایسه‌هایی مثل این که بچه عمویش همسنش است اما دارد بهتر از او دارد حرف می‌زند. یا برادر یا خواهر بزرگترش زودتر از او به حرف آمدند. درواقع مقایسه در این خصوص، یک نرم کلی است که می‌توانند بفهمند کودک به گفتاردرمانی نیاز دارد یا نه. مثلا کودکی که لکنت دارد، حتما باید به گفتاردرمانگر مراجعه کند. بهترین زمان هم برای درمان لکنت، ۵ تا ۷ سالگی و قبل از سن مدرسه است. درمان در این سن خیلی راحت‌تر انجام می‌شود. البته در درمان چیزی به اسم ۱۰۰ درصد وجود ندارد. اما احتمال بهبود کودک در سن طلایی خیلی بیشتر و بالاتر است.

 

این کارشناس در پاسخ به سوالی درباره بیمه گفتاردرمانی هم توضیح می‌دهد: گفتاردرمانی جدیدا بیمه شده ولی بیمه‌ها سختگیری‌های زیادی دارند. مثلا کودک حتما باید تحت نظر بهزیستی و همچنین بیمه سلامت باشد تا بیمه، او را تحت پوشش قرار دهد. خب بعضی از والدین دوست ندارند که فرزندشان تحت نظر بهزیستی باشد. مثلا کودک تاخیر در گفتار دارد، یا لکنت دارد و پدر و مادر دوست ندارند اسم فرزندشان در بهزیستی ثبت بشود. ولی به صورت آزاد بیمه نیست.

 

 

شفیعی همچنین با اشاره به این نکته که مراجعین ما بیشتر پسر هستند، ادامه می‌دهد: معمولا نسبت آن ۳ به یک است. در لکنت و اوتیسم هم همین طور است و تعداد پسرها ۳ به یک است. این مورد، موضوعی ثابت‌شده است. ولی این که می‌گویند پسرها دیرتر به حرف می‌آیند، علمی نیست. دخترها نیمکره چپ مغزشان فعال‌تر است و همین ممکن است باعث شود زودتر از پسرها حرف بزنند اما این موضوع در حد فرضیه است.

 

این کارشناس گفتاردرمانی می‌گوید: یکی از دلایل تاخیر در گفتار در بعضی شهرها و به خصوص در روستاها، فقر محیطی است. یکی از مراجعین اخیر ما پسربچه‌ای ۴ ساله از روستا بود که سطح هوش خوبی داشت و از نظر ذهنی هم مشکلی نداشت اما اصلا نمی‌توانست حرف بزند. ما مراجعه از روستا زیاد داریم. علاوه بر کودکان، مراجعینی در سنین بالای ۸۰ سال هم داریم که بیشترشان مشکل بلع دارند. همچنین مراجعینی داریم که بالای ۵۰ سال دارند و دچار مشکلات تلفظی هستند و مثلا حرف س را ت تلفظ می‌کنند و مشکل را از کودکی هم داشته‌اند و اگر زودتر مراجعه می‌کردند، درمان آنها خیلی راحت‌تر انجام می‌شد.