ایرنا، خبرگزاری دولت نوشت: در حالی که درست سه ماه از آغاز مسمومیت‌های سریالی در مدارس دخترانه قم می‌گذرد، هنوز علت این پدیده اعلام نشده و نگرانی والدین از سلامت فرزندان، بسیاری از مدارس دخترانه این شهر را به حالت نیمه تعطیل کشانده است.
نخستین حادثه، نهم آذرماه امسال در هنرستان دولتی پرجمعیت «نور» در قم رخ داد و به مسمومیت ۱۸ دانش‌آموز دختر منجر شد که همگی با حضور عوامل اورژانس به مراکز درمانی منتقل شدند. از آن روز تا کنون، شبیه این حادثه در چند مدرسه دخترانه دیگر قم هم رخ داده و در شهرهای بروجرد، اردبیل و کرمانشاه نیز دیده شده و به‌تازگی در پردیس و تهران نیز مواردی مشاهده شده است.
سه سناریوی خبرگزاری دولت در مورد مسمومیت‌ها
حادثه مسمومیت چگونه رخ می‌دهد؟
به گفته مدیر یکی از مدارس که حادثه مسمومیت در آنها رخ داده، ناگهان بویی شبیه بوی چوب سوخته منتشر می‌شود و بچه ها با استنشاق بو، روی زمین می‌افتند؛ با تماس مسئولان مدرسه، اورژانس دانش‌آموزان را به بیمارستان منتقل می‌کند اما به دلیل تعداد بالای دانش‌آموزان مسموم و بی‌حال، تعدادی را هم مسئولان مدرسه به بیمارستان می‌برند.
در نوع موارد، بیشتر دانش‌آموزان در همان روز اول با رسیدگی اولیه ترخیص شده و بهبود تعداد کمی دو تا چند روز طول می‌کشد. به گفته سخنگوی وزارت بهداشت، «این مسمومیت‌ها منشأ ویروسی یا میکروبی ندارد و عوارض آن زودگذر بوده است.»
«زهرا شیخی» سخنگوی کمیسیون بهداشت مجلس هم می‌گوید: «مسمومیت دانش‌آموزان اکثراً گذرا بوده و آنها بین ۱۵ تا ۴۵ دقیقه علائم مسمومیت داشتند و این علائم پایدار نبوده است.» با این حال روشن است که همین رویداد و بستری‌شدن تعداد زیادی دانش‌آموز، والدین را نگران‌کرده و بسیاری از آنها مدتی است اجازه رفتن فرزندانشان به مدرسه را نمی‌دهند. اما گفته می‌شود اداره آموزش‌وپرورش به راحتی اجازه مجازی کردن کلاس‌ها را به مدارس نمی‌دهد.
کی و کجاها رخ داده؟
نخستین‌بار ۹ آذرماه، در هنرستان دخترانه نور محله یزدانشهر قم، مسمومیت ۱۸ دختر دانش‌آموز گزارش شد که علائمی همچون نفس‌تنگی و بی‌حسی در عضلات دست و پا را احساس کرده بودند. ۲۲ آذر، باز هم در همین مدرسه، اما این بار ۵۱ دانش‌آموز دختر راهی بیمارستان شدند. در ادامه ۱۹ آذر در وردنجان چهارمحال، ۲۶ دی دبیرستان دخترانه فرزانگان اردبیل، ۲ بهمن روستای شفیع قوچان و ۸ بهمن دبیرستان دخترانه فاطمیه قم شاهد این رخداد بوده است.
بررسی مجموعه اخبار، از رخدادهای مشابه در ۱۹ آذر، ۲۶ دی، ۸، ۱۰، ۱۲، ۱۶، ۱۷، ۲۳، ۲۵، ۲۶ و ۳۰ بهمن و نیز ۲، ۳، ۶، ۷ و ۸ اسفند در بیش از ۳۰ مدرسه در شهرهای قم، اردبیل، بروجرد، کرمانشاه، پردیس، تهران و.. حکایت دارد که در مجموع بیش از ۷۰۰ تن در آنها دچار مسمومیت شده‌اند.
طبق گفته سخنگوی کمیسیون بهداشت مجلس، تا ۹ اسفند مسمومیت خفیف ۷۹۹ دانش‌آموز در قم و نزدیک به ۴۰۰ نفر از دانش‌آموزان در بروجرد گزارش شده که در مجموع به ۱۲۰۰ تن می‌رسد.
«فاطمه رضایی» فوتی که به مسمومیت ربطی نداشت
هفتم اسفندماه، فوت «فاطمه رضایی» دانش‌آموز ۱۱ ساله قمی، موضوع را حادتر کرد. بسیاری تصور کردند این دختر نیز بر اثر مسمومیت‌های سریالی جان باخته است.
در فضای مجازی هم هشتگ #فاطمه_رضایی چند ساعتی ترند و تلاش شد او به عنوان مهسای دوم مطرح شود. اما پدر این دختر در مصاحبه‌ای اعلام کرد دخترش سه هفته پیش از درگذشت او به مدرسه نرفته بوده و فوت وی ارتباطی با این پرونده مشکوک ندارد. گرچه مصاحبه این پدر و توئیت‌های برادر فاطمه رضایی تا حدی فضا را آرام کرد اما صرف این احتمال که ممکن است مسمومیت‌ها به مرگ بینجامد، نگرانی خانواده‌ها به ویژه در قم را تشدید کرد.
جدا از موضعگیری وزیر آموزش‌وپرورش که در مقطعی علت ترس مردم و دانش‌آموزان را «شایعات» دانسته بود، سخنان دیگر مسئولان ذی‌ربط از تاکید بر عمدی‌بودن موضوع حکایت دارد.
به گفته منتظری، دادستان کل کشور: «مسمومیت دانش‌آموزان قم نشان از احتمال اقدامات مجرمانه عمدی دارد».
«عباس ذاکریان» فرماندار قم نیز از ورود دستگاه‌های اطلاعاتی و امنیتی و سپاه برای بررسی پرونده مسمومیت‌ها خبر داد که بیانگر یک عملیات عامدانه خرابکاری است.
مهمترین اظهار نظر اما از سوی «یونس پناهی» معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت انجام شد که با تائید عمدی‌بودن مسمومیت دانش‌آموزان قمی اظهار داشت: «پس از مسمومیت چندین باره دانش‌آموزان در مدارس قم، مشخص شد افرادی دوست داشتند همه مدارس، به خصوص مدارس دخترانه تعطیل شوند.»
پناهی یک روز بعد با عقب‌نشینی از اظهارات خود گفت: «آنچه از بنده درباره علل بیرونی این مسمومیت‌ها و عمدی بودن آنها نقل شده، مورد تائید نیست و نقل قول دقیقی هم صورت نگرفته است.» با این حال افکار عمومی این سخن دوم او را تحت فشار ارزیابی کردند و جدی نگرفتند.
منشا مسمومیت چیست؟
در حوادث اول رخ داده، مسئولان اعلام کردند با آزمایش و سم‌شناسی دختران، منشا مسمومیت را مشخص می‌کنند. با این حال هنوز توضیح دقیقی در این باره داده نشده و فقط «عین‌اللهی» وزیر بهداشت، مسمومیت‌ها را خفیف توصیف و اعلام کرد منشأ مسمومیت، میکروبی یا ویروسی نیست.
تداوم این حوادث باعث شد شماری از والدین دانش‌آموزان به همراه فرزندانشان ۲۵ بهمن‌ماه مقابل فرمانداری قم تجمع کنند و خواستار رسیدگی سریعتر به موضوع شوند.
«احمد امیرآبادی» نماینده قم در مجلس، ۱۸ بهمن به نقل از وزیر آموزش‌وپرورش گفته بود، شائبه گاز آمونیاک وجود دارد و برخی نیز دلیل مسمومیت‌ها را وجود کربن دی‌اکسید در سیستم گرمایشی مدارس دانسته‌اند. در مواردی نیز صحبت از گاز مونوکسید کربن می‌شود اما شکل پرتکرار رخداد بیانگر انتشار یک گاز سمی است.
«منادی سفیدان» رئیس کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس نهم اسفندماه در نشست مشترک با وزیران آموزش‌وپرورش و بهداشت و نمایندگان وزارت اطلاعات گفت: بر اساس نتیجه آزمایش‌های انجام شده مشخص شد گاز N۲ (آمونیاک) در سم منتشرشده در مدارس وجود داشته که بلافاصله در بدن از بین خواهد رفت و به صورت ترکیبی و تلفیقی بوده و به همین دلیل تشخیص آن دشوار است.
سناریوهایی برای منشا حادثه
۱_ از آنجا که موضوع مسمومیت دانش‌آموزان از قم آغاز شده و تمرکز آن بر مدارس دخترانه است، انگشت اتهام بسیاری از مردم گروه‌های متحجر و مخالف تحصیل دختران را به عنوان عامل حادثه نشانه رفته است. در این زمینه، برخی شب‌نامه‌های تهدیدآمیز که خواستار تعطیلی مدارس دخترانه شده بود نیز در فضای مجازی منتشر شد، اما این موارد که ساختگی تلقی می‌شد، جدی گرفته نشد.
در مطلبی گفته شد که حجت‌الاسلام «فاضل میبدی» عضو مجمع مدرسین قم در مصاحبه‌ای از وجود برخی تحقیقات درباره جریان «هزاره‌گرا» سخن گفته و اینکه اعتقاد دارند هر هزار سال مصلحی ظهور می‌کند و درحال شکل گیری در قم و اصفهان است و احتمال ایفای نقش چنین جریان‌هایی را مطرح کرده بود؛ اما این استاد حوزه و دانشگاه انتشار این خبر از قول او را رد کرد و به ایرنا گفت: نمی‌دانم که چرا این مطلب را از قول بنده زده شده؛ من گفتم یکی از دوستانم بیان کرده و باید از وی بپرسید.
این استاد دانشگاه گفت: من گفتم نباید این مطلب مطرح شود؛ کار ناقض است و پژوهش دراین رابطه ادامه دارد که متاسفانه از قول بنده گفته شد. به اعتقاد فاضل میبدی، جریان هزاره‌گرا برای ایران نیست و افرادی هستند که اعتقاد دارند هر هزار سال مصلحی ظهور می‌کند؛ این دوست بنده گفته بود تحقیقاتی انجام داده که این جریان در کشور در حال شکل‌گیری و مرکز آن در قم و اصفهان بوده و در مسیحیت و یهودیت نیز وجود دارد.
نکته دیگر در این زمینه، مسمومیت دختران دانش‌آموز در شماری از مدارس افغانستان در سال‌های ۸۹، ۹۱ و ۹۴ بود که چند مورد به دست طالبان رخ داد و مرور اخبار آن دوره شباهت زیادی با حادثه مسمومیت دختران در چند ماه اخیر دارد؛ این گروه به طور رسمی مخالفت خود با تحصیل دختران را اعلام کرده و حالا که به قدرت رسیده، این تصمیم را اجرایی کرده است. اگرچه در همان سال‌ها نیز سازمان ملل مستند معتبری در مورد ارتباط آن مسمومیت‌ها با طالبان پیدا نکرد. با این وصف، اینکه گروه‌هایی متحجر و تندرو که مخالف تحصیل دخترانند، پشت این حوادث باشند، یک سناریو است.
۲_ سناریوی دوم که بیشتر از سوی مدیران مدارس بیان می‌شود، از یک سو به روانی‌بودن موضوع، بعد از اخبار منفی و از سوی دیگر به شیطنت دانش‌آموزان برای فرار از مدرسه و امتحانات اشاره دارد.
طبق این نگاه، در مواردی بچه‌ها با استفاده از بمب بدبو (چیزی شبیه ترقه که بوی بد تولید می‌کند) تلاش دارند کلاس را با توجه به فضای موجود به تعطیلی بکشانند و مثلا از امتحان خلاص شوند. یا در مواردی فضای ایجادشده باعث حساسیت شدید روانی‌شده که گاه با تلقین باعث بدحالی واقعی افراد هم می‌شود. ممکن است در مواردی، شیطنت دانش‌آموزان یا ترس روانی آنان زمینه حوادثی شده باشد اما این موارد در صورت صحت، درصد بسیار کمی در حوادث دارند.
۳_ سناریوی سوم، موضوع را یک خرابکاری از سوی سرویس‌های خارجی یا گروه‌های معاند می‌داند که هدفشان از بین بردن آرامش روانی جامعه و تداوم ناآرامی‌هاست. انتشار توئیت برخی سران گروهک‌های منافقان و معاندان و اتهام‌زنی به نظام نیز در همین راستا تفسیر می‌شود.
استدلال معتقدان به این سناریو، به وسعت عملیات انجام‌شده و حرفه‌ای بودن اجرای آن متکی است که با وجود گذشت سه ماه، ردی از عوامل برجا نمانده و دستگاه‌های امنیتی نتوانسته‌اند به عوامل آن دست پیدا کنند. از این رو ممکن است به دست یک سرویس امنیتی در حال انجام باشد.
درباره اینکه کدام سناریو واقعیت دارد، به راحتی نمی‌توان قضاوت کرد اما عدم توقف ماجرای پیچیده و مشکوک مسمومیت دختران، شائبه مصونیت مجریان این خرابکاری و شائبه مشهور «کار خودشونه» را در بخشی تقویت کرده و در صورت عدم اعلام عوامل این رویداد، جدی‌تر هم خواهد شد. هر چند حمایت تمام و کمال جمهوری اسلامی ایران از تحصیل دختران تا مقاطع تحصیلی بالا، مستندی اساسی در مقابل این انگاره است.
به نظر می‌رسد در شرایط کنونی که جامعه همچنان متاثر از ناآرامی‌های پاییز و همچنین تلاطم‌های اقتصادی است، سرعت در کشف عوامل این رویداد و بیان شفاف واقعیات به مردم ضرورت دارد.
