همشهری: مذاکرات وین در میان بیم‌وامیدها ادامه دارد و رئیس‌جمهوری همچنان از برداشته‌شدن تحریم‌های اصلی خبر می‌دهد. حسن روحانی اما این بار یک جمله دیگر هم به وعده لغو تحریم‌ها اضافه کرده است.

 

او گفته که «می‌شد تحریم‌ها تا همین حالا هم تمام‌شده باشد.»؛ جمله‌ای که رئیس‌جمهوری توضیح بیشتری درباره آن نداده است و حدس‌وگمان‌های بسیاری را به‌دنبال خود آورده است. برخی معتقدند او به کارشکنی‌هایی اشاره می‌کند که اجازه نداده مذاکرات احیای برجام به سرعت و اواخر سال گذشته پس از روی کار آمدن جو بایدن شکل بگیرد. روحانی البته تأکید کرده که نمی‌خواهد این مسائل را بازگو کند، اما وزیرخارجه قبل از آغاز مذاکرات وین و در دی‌ماه۹۹ به روشنی از این کارشکنی‌ها صحبت کرده بود.

 

محمدجواد ظریف گفته بود که بعضی دوستان می‌روند و به آمریکا «گرا» می‌دهند که با ما بهتر می‌توانید کار کنید. البته او نیز نام شخص خاصی را نبرد، اما تأکید کرد که خبر این «گرا»ها به او می‌رسد و سکوتش به معنای بی‌توجهی به این اخبار نیست. در آن مقطع نیز بسیاری صحبت‌های ظریف را متوجه مذاکره‌کنندگان قبلی پرونده هسته‌ای دانستند.

 

همه آنچه باعث تاخیر در روند احیای برجام شده البته چندان پنهان نیز نبوده است. مجلس یازدهم سال گذشته تلاش کرد با تصویب طرح اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها، دسترسی‌ها و نظارت‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را قطع کند؛ اتفاقی که می‌توانست اندک روزنه‌های باقی‌مانده برای دیپلماسی را ببندد. اما دولت براساس آیین‌نامه‌ای این قانون را اجرا کرد و وارد مذاکره با آژانس شد. در نهایت نیز هرچند ایران و آژانس به توافقی 3ماهه رسیدند، اما این طرح‌ها و هجمه رسانه‌ای می‌تواند یکی از عوامل تأخیر در روند احیای برجام و لغو تحریم‌ها باشد. البته در این میان زیاده‌خواهی طرف مقابل به ویژه آمریکا که با خروج یک جانبه از برجام این بحران را ایجاد کرده از موانع لغو تحریم است.

 

اکنون درحالی‌که رئیس‌جمهوری بار دیگر وعده پایان تحریم‌ها را داده طرف آمریکایی همچنان مواضع متفاوتی اتخاذ می‌کند. وزیرخارجه آمریکا صحبت‌های روحانی درباره توافق کلی و باقی ماندن جزئیات را «یک خبر» دانست. آنتونی بلینکن گفت: «من فکر می‌کنم که این برای ما یک خبر بود. برای اینکه فکر می‌کنم ما اکنون در دور پنجم مذاکرات در وین هستیم. حدس می‌زنم که شما در جریان باشید که این مذاکرات غیرمستقیم است. ما به‌طور مستقیم با ایران مذاکره نمی‌کنیم. این کار از طریق اتحادیه اروپا و سایر شرکا انجام می‌شود. من معتقدم که ما بیشتر روشن کرده‌ایم که هر یک از طرفین باید کاری انجام دهد تا به اجرای برجام بازگردد، اما سؤال بی‌پاسخ این است که آیا ایران درواقع آماده است که به برجام بازگردد. هنوز چیزی معلوم نیست.»

 

بار قبلی که بلینکن از نامشخص بودن تصمیم ایران گفته بود با واکنش وزیرخارجه و معاون او مواجه شده بود. ظریف در توییتی از آمریکا خواست که ابتدا میلیارد‌ها دلار پول ایران را آزاد کند.» از سوی دیگر تفاوت در ادبیات سیاسی مقامات ایران و آمریکا درباره برجام می‌تواند از راهبرد متفاوت 2کشور نیز نشات بگیرد. آمریکایی‌ها احیای برجام را پایان مسیر مذاکره با ایران نمی‌دانند. گفت‌وگوهای اخیر مقامات آمریکایی با نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی و ادعاها درباره برنامه موشکی و حضور منطقه‌ای ایران را هم باید در همین راستا ارزیابی کرد.

 

به‌نظر می‌رسد تلاش‌های مقامات رژیم اسرائیل برای اخلال در روند مذاکرات بی‌تأثیر بر دور پنجم گفت‌وگوها هم نیست. سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت خارجه در همین زمینه نوشته: «وزرای خارجه آمریکا و انگلیس در تلاش برای جلب رضایت دشمن قسم‌خورده برجام، اهداف مذاکرات وین را تحریف می‌کنند. مایه دلسردی است!» همزمان جمهوریخواهان نیز تلاش می‌کنند تا در کنگره آمریکا طرحی را تصویب کنند که براساس آن دولت نتواند هیچ توافقی با ایران را بدون تأیید کنگره انجام دهد. البته پیش‌بینی می‌شود این طرح با مخالفت دمکرات‌ها که اکثریت کنگره را در اختیار دارند، روبه‌رو شود. از طرفی افزایش تلاش مخالفان خود نشانگر نزدیک بودن توافق برای احیای برجام است. هرچند رئیس تیم ایران در وین تأکید کرده پیشرفت‌های زیادی در متن توافق انجام شده، اما هنوز موضوعات کلیدی باقی مانده است. مهم‌ترین محور اختلافی نیز طبق گزارش‌ها درخواست ایران برای لغو کامل تحریم‌هاست. آمریکا اما تاکنون با لغو تحریم‌های مغایر با برجام موافقت کرده است. برخی منابع نیز می‌گویند که آمریکا در دور پنجم خواهان دادن امتیازاتی از سوی ایران است. ایران اما تأکید کرده که تاکنون مذاکرات براساس مواضع ابتدایی پیش رفته و از این پس نیز باید همین روند طی شود.

 

شاهرخ ناظمی، رئیس دفتر مطبوعاتی نمایندگی دائمی ایران در نیویورک، درباره احیای برجام و مذاکرات وین به نشریه نیوزویک گفته، «ایران عجله‌ای ندارد که روی موارد ناقص توافق کند. ناظمی همچنین گفته که «نتیجه انتخابات ریاست‌جمهوری در ایران ارتباطی به مذاکرات ادامه‌دار وین ندارد.» و تأکید کرد که «عملکرد واشنگتن خواهد بود که چگونگی روند مذاکرات را تعیین خواهد کرد.»

 

البته به‌نظر می‌رسد که انتخابات ریاست‌جمهوری می‌تواند پیچیدگی‌های زیادی بر مذاکرات تحمیل کند؛ چراکه دست‌کم روند انتقال قدرت چندماهی مذاکرات احیای برجام را مختل می‌کند. البته اینها در حالی است که توافق نهایی در خرداد‌ماه انجام نشود. در شرایطی که رئیس هیأت ایرانی تأکید کرده که دور پنجم می‌تواند آخرین دور مذاکرات احیای برجام باشد.