كوه استخر يكي از محوطه هاي باستاني فارس است كه در شهرستان مرودشت و در فاصله 15 كيلومتري از شهر هخامنشي استخر قرار گرفته است، محوطه اي كه در دوره هاي هخامنشي، ساساني و اسلامي از اهميت بسزايي برخوردار بوده و بقايايي از قصر، راه پله و تاسيسات اين دوره هاي تاريخي را مي توان در منطقه ديد. كوه استخر و اين منطقه به واسطه وجود استخر بزرگ سنگي كه در بالاي كوه وجود دارد به اين نام خوانده مي شود. استخري كه در دوره ديلميان حدود قرن 2 تا 4 هجري قمري از سنگ و ساروج در اين محل ساخته شده تا بتواند آب شرب قلعه را تامين كند.
قلعه يا دژ نظامي در ارتفاع اين كوه وجود دارد كه براي رسيدن به اين قلعه، پلكان هاي سنگي نيز در دوره هاي مختلف تاريخي ساخته شده و هم اينك به وضوح ديده مي شود.
اما آنچه كه اين روزها نگراني فعالان حوزه ميراث فرهنگي فارس را دوچندان كرده، نحوه حفاظت از اين محوطه باستاني است. يا اينكه در حال حاضر راه رسيدن به قلعه صعب العبور است اما متاسفانه در گوشه و كنار اين قلعه مي توان حفاري هاي غيرمجاز را ديد كه حتي عمق برخي از اين حفاري ها به 3 متر هم مي رسد و آن طور كه دبير انجمن گردشگري فرزندان پارسه به خبرنگار ما گفت، كوه استخر يكي از محوطه هاي ارزشمند و تاريخي فارس است كه بايد حفاظت شود، هرچند كه همچنان ناشناخته باقي مانده و كمتر گردشگري مي تواند از آن ديدن كند.
محمد رستمي با اشاره به وجود حفاري هاي غيرمجاز در اين محوطه تاريخي، گفت: متاسفانه در اين محل شاهد چاله هايي هستيم كه نشان مي دهد عده اي در اين محل حفاري هاي غيرمجاز كرده اند و جا دارد مسئولين مربوطه نسبت به اين موضوع اقدامات جدي تري به كار گيرند.
به گفته دبير انجمن گردشگري فرزندان پارسه، كوه استخر مي تواند به يك جاذبه جديد گردشگري استان فارس تبديل شود چرا كه داراي ويژگي هاي منحصربه فرد و بقايايي ارزشمند از دوره هاي مختلف تاريخي است.
وی در ادامه این گفت و گو افزود: در دوران شاه عباس صفوی حاکم فارس به نام یعقوب خان ذوالقدر بر علیه شاه عباس قیام
می کند و در سال 998 هجری قمری به قلعه استخر پناه می برد. شاه عباس داروغه شیراز را مامور تسخیر قلعه می کند و سپس قلعه را تخریب می کنند. امام قلی خان سردار شاه عباس صفوی هم قلعه بندر و قلعه استخر و بسیاری از قلعه های فارس راتخریب می کند. در دوران ناصرالدین شاه قاجار حاکم فارس فرهاد میرزا با توپ قلعه های فارس را درهم کوبید و دیگر کسی نتوانست در قلعه متحصن شود.
رستمی در خصوص دلایل ساخت بنا بر روی کوه استخرنیز گفت: زندان ، مقر حکومتی و یا استحکاماتی که احتمالا از دوران باستان برای مصون ماندن از دستبرد و حملات خارجی به کار برده اند از جمله دلایل ساخت این بنای تاریخی است. 
وی با اشاره به اینکه کوه استخر را به نام هایی چون میان قلعه، ستخر، ستخر گزین، کوه دژ استخر و خاله سرو می نامند، افزود: قدیمی ترین منبعی که در خصوص این کوه وجود دارد تاریخ بلعمی است که در سال 255 هجری قمری است. همچنین از مورخان دوران اسلامی ابن بلخی، ابن حوقل، حمداله مستوفی ، اصطخری، زرین کوب شیرازی، مجدالدین محمد حسینی که در سال 1004 هجری قمری در دوران صفویه از این کوه نام می برد،هستند. 
وی اضافه کرد: شاعر نامی کشورمان فردوسی نیز از این کوه نام می برد و در اشعار خود چنین گفته است: پناه دلیران ایران زمین گل است، سپید ، ستخر گزین و یا در جای دیگرمی گوید: ستخر گزین نشستگه شاه ایران زمینرستمی در ادامه به بازدید جهانگردان اروپایی از این بنای تاریخی نیز اشاره کرد و گفت: یکی از سیاحان اروپایی به نام پیترو دلاواله در سفرنامه خود در 1621 میلادی از این کوه نام می برد اما به طور قطع نخستین جهانگرد اروپایی که از این کوه دیدن می کند، جیمز موریه در سال 1808- 1809 میلادی است که از کوه نیز بالا رفته است. 
وی در ادامه به وجود کتیبه ای به خط پهلوی ساسانی دراین محوطه تاریخی اشاره کرد و گفت: این کتیبه در 8 سطر و حدود 12 سال قبل پیدا می شود که در واقع مضمون آن آمرزش برای درگذشتگان است.
حفاری غیر مجاز در کف استخری مربوط به دوران اسلامی، بر بالای کوه استخر مرودشت وی در ادامه گفت: استخر عضدی که در دوران سلطنت غضدالدوله دیلمی ساخته شده است ، 55 متر طول ، 20 متر عرض ، 8 متر عمق و حدود 9 هزار متر مربع گنجایش آب دارد. همچنین در این منطقه درخت سروی که بیش از دو هزار سال قدمت دارد با بلندای 10 متر دیده می شود .
رستمی ادامه داد: پلکان هایی که در دوران باستان برای سهولت در رفت و آمد در نزدیکی ورودی قلعه از سنگ کوه تراشیده اند هنوز قابل استفاده هستند و به وضوح هم می توان بخشی از باروی دژ استخر مربوط به دوران ساسانی و علائم و نشانه هایی از دوران قدیم را بر صخره های اين کوه دید.

46