زهرا علی‌اکبری: مساله سهم هر ایرانی از پول نفت سال هاست به دغدغه ای جدی در افکار عمومی ایران تبدیل شده است .

 لحاظ کردن یارانه تحت عنوان سهمی از درآمد نفت از سوی بخشی از جامعه ایران از یک سو و همچنین مانور برخی دیگر بر این مساله در قالب سهم هر ایرانی از محل افزایش قیمت فروش فرآورده های نفتی در داخل کشور سبب شده است، سهم خواهی در این حوزه به مساله ای جدی در ادبیات اقتصاد سیاسی ایران تبدیل شود.

 برآوردهایی غیر کارشناسی و عجیب از سهم هر ایرانی از درآمد نفت در حالی در سطح جامعه مطرح می شود که بررسی ها نشان می دهد درآمد نفتی ایران در قیاس با جمعیت کشور رقم چندان قابل توجهی نیست و توزیع این پول ، به فرض محال ، در جامعه نیز نمی تواند گرهی از مشکلات اقتصادی ایران باز کند.

آدرس غلطی که در این حوزه برخی برای لاپوشانی مساله یا مسائل اصلی بحران های اقتصادی در ایران از آن استفاده می کنند، خود می تواند نعل وارونه ای برای درمان دردهای بی‌شمار اقتصاد ایران تلقی شود.

سهم من کو؟

طبق پیش بینی های صورت گرفته ، در سال آینده ایران روزانه 2 میلیون و 130 هزار بشکه نفت راهی بازارهای جهانی خواهد کرد. در عین حال حجم صادرات میعانات گازی به روزانه 400 هزار بشکه در روز خواهد رسید. این در حالی است که اگر این سهم را در کنار سهم فروش صد هزار بشکه ای میعانات گازی به پتروشیمی ها قرار دهیم و با اغماض قیمت پیش بینی شده نفت ، یعنی 55 دلار را برای هر بشکه از آن در نظر بگیریم ، باز سهم هر ایرانی از درآمد نفتی به حدود 662 دلار خواهد رسید که رقمی چندان قابل توجه نیست. 

 برای روشن تر شدن موضوع بهتر است اعداد و ارقامی که در این قیاس مورد استفاده قرار می گیرند شفاف شود.

همان گونه که اشاره شد قیمت فروش هر بشکه نفت در سال آینده در حدود 55 دلار در نظر گرفته شده است ، قیمت میعانات گازی ، به این ترتیب کمتر از 55 دلار خواهد بود اما برای سهولت قیاس قیمت مبنا برای میعانات گازی نیز 55 دلار در هر بشکه در نظر گرفته می شود.

 در این حالت ایران روزانه 2 میلیون و 600 هزار بشکه نفت 55 دلاری را عرضه می کند. مجموعه درآمد ایران از محل فروش نفت باید در عدد 365 روز سال ضرب شود، رقم دقیق این درآمد 52 میلیارد و 200 میلیون دلار است که با توجه به احتمالات رقم بالادستی 53 میلیارد دلار محاسبه می شود.

 این درآمد بدیهی است که باید به ریال تبدیل شود. طبق پیش بینی های صورت گرفته در بودجه ، رقم دلاری حاصل باید در 3850 تومان، یعنی نرخ معادل دلار در لایحه بودجه سال آینده ضرب شود.

در این صورت کل رقم ریالی حاصل از فروش نفت 203 هزار میلیارد تومان خواهد بود که با تقسیم بر جمعیت 80 میلیون نفری ایران ، سهم هر فرد ایرانی از این درآمد به 2 میلیون و 550 هزار و 625 تومان می شود. حتی اگر قیمت دلار 4200 تومان، یعنی نرخ متوسط دلار در بازار آزاد برای این محاسبه لحاظ شود، باز این درآمد به حدود 2 میلیون 782 هزار و 500 تومان می رسد که با رقم 231 هزار و 875 تومان برابری می کند.

 این پیش بینی برای سال آینده است و در سال جاری رقم تقریبا و تحقیقا از این میزان کمتر خواهد بود. به این ترتیب سهم هر ایرانی از پول نفت در سال اینده برابر با 212 هزار و 552 تومان تا 231 هزار و 875 تومان خواهد بود.

اما در شرایط کنونی پول نفت در کجا هزینه می شود ؟

 بی تردید اغلب کشورهای نفت خیز ، درآمد نفتی خود را در ساختار و روش هایی برای نسل حاضر و آتی هزینه می کنند. ایران سال ها در غیاب سیستم دذخیره سازی درآمد نفت ، نفت را به عنوان سرمایه ای برای نسل حاضر در نظر می گرفت و با هزینه کرد تمام منابع حاصل از آن ، نسل آینده را بی بهره می گذاشت این در حالی است که نفت درآمدی بین النسلی ایجاد کرده و بی تردید هزینه تمام و کمال این درآمد برای هیچ کشوری مسیر توسعه را نمی گشاید.

پول نفت کجا می رود؟

 طبق قانون در شرایط کنونی درآمد حاصل از نفت در سه حوزه هزینه می شود؛ اول شرکت ملی نفت سهمی از این درآمد را بابت هزینه های استخراج نفت و اداره امور پروژه های نفتی به خود اختصاص می دهد. در عین حال  صندوق توسعه ملی برای پروژه های توسعه ای سهمی از این درامد را ذخیره می کند و بخش سوم نیز سهمی است که برای هزینه کرد در قالب بودجه در نظر گرفته می شود.

سهم شرکت ملی نفت از درآمدهای حاصل شده برابر 14.5 درصد و سهم صندوق توسعه ملی برابر با 32 درصد است که اولی طبق محاسبات مذکور حدود 5/29 هزار میلیارد تومان و دومی  حدود 5/62 هزار میلیارد تومان است . بر این اساس 111 هزار میلیارد تومان نیز برای هزینه کرد در قالب ودجه کل کشور باقی می ماند.

باید توجه داشت که دولت در تبصره های ماده واحده بودجه درخواست کرده که حدود 21 هزار میلیارد تومان از سهم صندوق توسعه را برای بودجه مصرف کند. به این ترتیب کل رقم نفت در بودجه دولت حدود 132 هزار میلیارد تومان است. بر این اساس به منظور ساده سازی محاسبات مرکز پژوهش‌های مجلس اعداد تقریبی را در نظر گرفته است .

حالا اگر سهم سفره هر ایرانی از بودجه قابل هزینه نفت در لایحه بودجه مد نظر باشد به رقم يک میلیون و ششصد و پنجاه هزار تومان در سال يا 137 هزار تومان در ماه می رسیم.

 کسانی که منطق نادرست سهم خواهی از درآمد نفتی را پیگیری می کنند درباره نحوه تامین هزینه های کشور بابت اداره بیمارستان ها، ارتش ، پلیس راهنمایی و رانندگی ، پاسگاه ها، مرزها و ... اطلاعاتی را منتشر نمی کنند.

بدیهی است توزیع درآمد نفتی میان مردم و معطب گذاشتن امور جاری و عمرانی کشور حتی برای یک ماه معنایی جز سقوط اقتصادی در بر نخواهد داشت از این رو آدرس غلطی که در این حوزه دست به دست می شود، تنها زمینه غفلت از مشکلات اصلی را فراهم می کند.ضمن اینکه در شرایط کنونی وابستگی بودجه کشور به نفت در حدود 36 درصد است.

35223