تعداد روزهای سالم در اصفهان روی سکوی ثبات ایستاده و درجا زدن طرح جامع کاهش آلودگی، فرصت صعود را از هوای اصفهان گرفته و آن را در چنبره آمار همیشگی مسئولان اسیر کرده است.

به گفته کارشناسان بیماری‌های قلبی - تنفسی و سرطان نخستین عوامل مرگ و میر اصفهانی‌ها در سال های اخیر بوده است، بیماری‌هایی که از روش ناسالم زندگی نشات می‌گیرد و تنفس هوای ناسالم بخش مهمی از این روش‌های اشتباه است.

خطر آلودگی هوا این روزها به اندازه‌ای جدی شده است که دیگر وعده و وعیدهایی همچون طرح‌ها و برنامه جامع هوای پاک نمی‌تواند جوابگوی گلایه‌های مردم نصف‌جهان باشد بلکه نیازمند راه‌حل‌های کوتاه‌مدت و فوری در این زمینه هستیم به‌ ویژه اینکه برنامه‌های طولانی‌مدت کاهش آلودگی در زمان مقرر به نتیجه لازم نرسیده و برای سال های متمادی تمدید شده است، این موضوع نشان می‌دهد این برنامه در سالهای اخیر علی‌رغم صحبت‌های مسئولان به اندازه کافی تاثیرگذار نبوده است.

زمانِ طرح‌های بلندمدت برای کاهش آلودگی هوای اصفهان گذشته است

نیلوفر مهرسا کارشناس زیست‌شناسی و محیط زیست، با بیان اینکه دیگر زمانی برای برنامه‌ریزی طرح‌های بلندمدت برای کاهش آلودگی هوای اصفهان نداریم، ابراز داشت: گرچه در طول سال‌های گذشته به کمک برنامه جامع کاهش آلودگی میزان آلاینده‌های اصفهان تا حدودی کاهش یافته است اما به میزان کافی در این ارتباط سریع عمل نکرده‌ایم.

وی افزود: تداوم این آلودگی‌ها در طول چهار تا پنج سال گذشته نشان می‌دهد باید راه حلی عاجل و سریع‌تر برای درمان این آلودگی پیدا کنیم، راه‌حل‌هایی که در چرخه منفعت‌اندیشی برای کم نشدن فعالیت فلان کارخانه یا مهلت دادن به یک نهاد برای اجرای کامل وظایف تعیین شده در طرح جامع کاهش آلودگی هوای اصفهان گم نشود.

کارشناس زیست‌شناسی و دوست‌دار محیط زیست با بیان اینکه در شرایط بحرانی آلودگی هوا بهانه‌هایی همچون کمبود بودجه برای اجرای وظایف این طرح پذیرفتنی نیست، تاکید کرد: در طول سال‌های گذشته محیط زیست چندین بار اعلام کرد که اسامی نهادهایی که به وظایف طرح جامع کاهش آلایندگی عمل نکرده‌اند را افشا می‌کند اما امسال مسئولان این نهاد در مصاحبه با رسانه‌ها بیان داشتند که نمی‌توان هیچ نهادی را به دلیل عدم اجرای کامل وظایف مطرح در این طرح مقصر دانست و اگر قصوری رخ داده است به دلایل موجه مانند کمبود بودجه بوده است.

وی ادامه داد: کدام بودجه از جان مردم با ارزش‌تر است، این بهانه‌ای بیش نیست به ویژه اینکه به تازگی مدیرکل محیط زیست استان اصفهان اعلام داشته است که طرح جامع کاهش آلایندگی وحی منزل نیست و همین امر نشان می‌دهد اراده قاطعی برای اجرای سریع این طرح وجود ندارد.

مهرسا با تاکید بر اینکه مسئولان به جای رفع مشکلات ساده در حال چرخاندن لقمه به دور سر خود هستند، تاکید کرد: طرح‌های جامع کاهش آلایندگی جایگاه ویژه خود را در درازمدت دارد، اما سریع‌ترین راه‌حل‌ها و ساده‌ترین موارد را گاه به دلایل سیاسی و یا منفعت‌طلبی فراموش کرده‌ایم.

مسئولان حاضر به کاهش فعالیت کارخانه‌ها نیستند

کارشناس زیست‌شناسی و محیط زیست اضافه کرد: کار به‌جایی رسیده است که حتی مسئولان محیط زیست نیز از مردم می‌خواهند تا برای وزش باد و بارش باران و رفع آلودگی‌ها دعا کنند اما جدای از جایگاه دعا و رحمت الهی که همیشه در این‌گونه موارد به‌واقع چاره‌ساز بوده است سؤال اینجاست که چرا عقل و اندیشه بشری به جای استفاده درست از مواهب الهی باید کار را به جایی برساند که در دو سوم از یک ماه، در هوای آلوده تنفس کنیم و گاهی از ترس از دست رفتن بودجه‌هایی که از عوامل آلاینده نصیب این کشور می شود گاهی حتی حاضر نیستیم برای یک روز فعالیت کارخانه‌ها را متوقف که نه کاهش دهیم.

وی افزود: باران الهی را طلب می‌کنیم اما ساده‌ترین اصول زیستی آفریده خداوندی برای شرایط بارش باران مانند لزوم جاری بودن رودخانه زاینده‌رود و یا کاهش فعالیت کارخانه‌ها در زمان ایجاد ابرهای باران‌زا را با بهانه‌های مختلف از سر رد می‌کنیم و وانمود می‌کنیم چنین اصولی که در کلاس سوم دبستان به هر دانش‌آموزی یاد داده می‌شود از ابتدا وجود نداشته یا چندان اثرگذار نیست.

ذکر این نکته ضروری است همان‌گونه که طرح زوج و فرد یکی از اصول مهم در کاهش آلودگی برشمرده می‌شود در بسیاری از کشورهای دنیا در زمان آلودگی فعالیت کارخانه‌ها کاهش پیدا می‌کند، مطابق یک پژوهش خارجی آلاینده‌های جوی خود مانعی برای بارش باران هستند و بر این اساس در کشورهای پیشرفته زمانی که احتمال بارندگی با توجه به وجود ابرهای باران‌زا وجود دارد فعالیت‌ کارخانه‌ها، نیروگاه‌ها و تردد خودروها با طرح‌های اجباری کاهش پیدا می‌کند و این در حالی است که ما در کشورمان تنها شاهد عبور ابرهای باران‌زایی هستیم که رنگ خاکستری آلودگی را بر خود پذیرفته است.

نقش آلاینده‌های جوی در کاهش بارش از اولویت‌های پژوهشی در کشور باشد

رئیس امور آزمایشگاه‌های حفاظت محیط زیست استان اصفهان در این ارتباط با بیان اینکه در کشور ما هنوز پژوهشی درباره نقش آلودگی در کاهش باران‌زایی انجام نشده است، می‌گوید: این موضوع مهم می‌تواند به عنوان یکی از اولویت‌های پژوهشی در کشور ما مطرح شود شاید در رفع بخشی از چالشی که این چند ساله در فلات مرکزی ایران رخ داده است بسیار موثر قرار گیرد.

بابک صادقیان با بیان اینکه این موضوع یعنی تأثیر آلودگی بر بارش‌های جوی می‌تواند با طرح یک پروپوزال قوی در یکی از دانشگاه‌های مطرح کشور بررسی شود، افزود: سازمان محیط زیست نیز خود پروژه‌های تحقیقاتی را در سال‌های اخیر انجام داده است گرچه مشکل کمبود بودجه موجب شده است تا کمتر این فعالیت‌ها محسوس باشد.

وی ادامه داد: آغاز بسیار از پژوهش‌هایی که در سازمان محیط زیست کلید می‌خورد از همین ایده‌های داخلی و نقطه نظرات گروه‌های مردم‌نهاد بوده است و یا توسط اساتید دانشگاه به شورای پژوهشی پیشنهاد می‌شود، به نظر می‌رسد این ایده نیز جایگاه خوبی برای پژوهش داشته باشد.

حرکت طرح جامع کاهش آلودگی هوای اصفهان، رو به جلو یا عقب‌گرد؟

بسیاری از کارشناسان معتقدند طرح جامع کاهش آلودگی هوا اصفهان با سرعت مناسبی راه چهارساله خود را نپیموده و به همین دلیل بار دیگر تمدید شده است اما مدیرکل محیط زیست اصفهان در پاسخ به این سوال که پس از سال ها اجرای طرح جامع کاهش آلودگی اقدام تاثیرگذاری در راستای کاهش آلودگی هوای اصفهان شاهد نبودیم، ابراز داشت: پلمب مشعل‌های مازوت سوز نیروگاه شهید منتظری مهم‌ترین اقدام اجرایی در این طرح بود اما از دیدگاه من این طرح وحی منزل نیست.

ما نیز فراموش نمی‌کنیم که پلمب بخش مازوت سوز نیروگاه‌های اصفهان از اقدامات قابل ستایشی است که محیط زیست اصفهان در طول سال‌های گذشته با همکاری دادستانی اصفهان به سرانجام رسانده است اما آقای مدیرکل! این طرح مربوط به سه سال پیش است، جای این سوال این جاست که چرا در طول سه سال گذشته اقدام جدید و قابل تاملی که بتواند همانند این طرح مورد افتخار مسئولان محیط زیست باشد، شاهد نبودیم گرچه محیط زیست اصفهان با تاکید بر افزایش ۲.۷ برابری روزهای سالم در اصفهان آن را طرحی مهم تلقی می‌کند.

بابک صادقیان در ارتباط با این طرح با اشاره به اینکه کاهش آلودگی هوای اصفهان عزم ملی می‌خواهد، به نتایج طرح اشاره کرده بیان داشت: از سال ۹۲ به طور جدی عزم استان برای کاهش آلودگی هوای اصفهان جزم شده است و علاوه بر مصوبات ملی با یک دید کارشناسی برنامه‌ای با دخالت ۲۵ دستگاه استان اجرایی شد که اثرات مثبتی در کاهش آلودگی داشته است.

وی با بیان اینکه برنامه ‌جامع کنترل کیفی هوای اصفهان نیز همچنان در حال پیگیری است، افزود: ما خودمان نیز پیش‌بینی نمی‌کردیم که تا این اندازه این برنامه در کاهش آلاینده‌های جوی موثر باشد، مطابق آمار تعداد روزهای پاک و سالم تا پایان سال ۹۵ نسبت به سال ۹۲ که این برنامه آغاز شد حدود ۲.۷ برابر افزایش یافته که نشانه تاثیر قابل ملاحظه اجرای برنامه‌های این طرح است.

رئیس امور آزمایشگاه‌های استان اصفهان در پاسخ به این انتقاد که بحث ساماندهی واحدهای کوچک و سنتی آلاینده مانند ریخته‌گری و کوره‌های آجر و گچ به عنوان یک از اصول مهم این طرح هنوز به شکل کامل اجرایی نشده است، می‌گوید: این امر نیاز به ایجاد زیرساخت‌هایی برای انتقال این واحدها به خارج از شهر و همکاری برخی دستگاه‌های بین بخشی دارد که امیدواریم با جلسات مختلف در استانداری اصفهان هماهنگی‌های لازم انجام‌ شود تا به راهکارهای با قابلیت اجرایی بیشتر در این ارتباط پرداخته شود.

وی افزود: مشکل اصلی این است که پراکندگی و تعداد این واحدهای کوچک بسیار زیاد است، از سویی این واحدها به عنوان یکی از بنگاه‌های کوچک اقتصادی مشغول کار هستند و بر این اساس جابجایی آنها نیازمند ایجاد زیرساخت‌های لازم است.

این صحبت‌های صادقیان در حالی است که صحبت‌های مدیرکل محیط زیست استان اصفهان در این ارتباط نشان می‌دهد که اقداماتی که در خصوص ساماندهی این کوره‌ها انجام شده تاثیر چندانی نیز نداشته است.

رحمان دانیالی در این ارتباط می‌گوید: ما ۸۰ درصد این معادن را پلمب کردیم اما امری مقطعی بوده است و در حال انجام راهکاری بنیادی‌تری از طریق بخش خصوصی مانند بهره‌برداری به عنوان منطقه ویژه هستیم.

همین مطلب نشان از این دارد که در بخش مهمی از طرح جامع کاهش آلودگی اصفهان به نتیجه لازم نرسیدیم و اگر در دیگر بخش‌ها نیز کار به شکل مقطعی پیش رفته است نتیجه نگرفتن از این طرح طی چهار سال امری طبیعی است.

عدم برخورد جدی با صنایع فعال کننده چرخه آلودگی هوا

از سوی دیگر صنایع اصفهان از نخستین عواملی هستند که چرخه آلودگی اصفهان را فعال کرده‌اند اما همچنان این صنایع با وجود ایجاد درآمدهای کلان برای کشور بودجه چندانی صرف بهینه‌سازی دستگاه‌های خود نکرده‌اند به نوعی که سال گذشته، ظهرابی مدیرکل سابق محیط زیست استان اصفهان مطلبی در ارتباط با بازدید سرزده از ذوب‌آهن و آلودگی کارخانه‌جات آن در صفحه اینستاگرام خود منتشر کرد که به هر دلیل و با توجه به عوض شدن مدیرکل در سکوت خبری رسانه‌ها و مسئولان، این مسئله فراموش شد و دیگر مورد پیگیری قرار نگرفت، اینکه چرا پس از گذشت چهار سال صنعتی بزرگ مانند ذوب آهن یا فولاد نتوانسته‌اند در لیست صنایع سبز قرار گیرند نشان می دهد بخش دیگری از طرح جامع کاهش آلودگی‌های اصفهان با نقص جدی روبرو است.

بابک صادقیان بر این امر صحه گذاشته و گفت: ذوب آهن همچنان در لیست صنایع آلاینده قرار دارد، البته این واحد تاکنون چندین میلیارد تومان برای به‌روزرسانی و اجرای پروژه‌های مختلف از اصلاح و بازسازی فنی در قسمت‌های مختلف و یا اجرای پروژه‌های زیست محیطی اقدام کرده است.

وی با اشاره به اینکه این شرکت روند حداقلی را در کنترل آلایندگی داشته است، افزود: با توجه به اینکه ذوب آهن مجتمعی بزرگ و دارای بخش‌های مختلف است و در بخش زیادی از این تجهیزات این مجتمع نیز از روش‌های قدیمی استفاده شده است همچنان در برخی بخش‌ها آلاینده است و هنوز به استانداردهای سازمان محیط زیست در کاهش آلایندگی دست نیافته است.

رئیس امور آزمایشگاه های حفاظت محیط زیست اصفهان همچنین معتقد است برخی نهادها تا ۹۵ درصد به وظایف خود در برنامه ‌جامع کنترل کیفی هوای اصفهان عمل کرده‌اند و نهادهایی نیز عملکردی پایین‌تر از ۶۰ درصد داشتند اما این امر را نمی‌توان ناشی از کم‌کاری این نهاد دانست.

بابک صادقیان در پاسخ به این سوال که آیا ارگان یا نهادی در اصفهان نداریم که به شکل عمدی از انجام وظایف خود در این بخش سر باز زده باشد، ابراز داشت: اگر امروز کم و کاستی در این زمینه وجود دارد یا دارای توجیهاتی بخشی مانند عدم تامین اعتبار است و یا به ماهیت کار مانند نیاز به ایجاد زیرساخت برمی‌گردد بدین معنا که این فعالیت‌ها در درازمدت و چندساله به نتیجه می‌رسد.

زمانی که طرح‌ها و پژوهش های مختلف در ارتباط با آلایندگی اصفهان را مرور می‌کنیم هیچ نتیجه‌ای عایدمان نمی‌شود غیر از افتخار مسئولان به افزایش روزهای سالم، موضوعی که از زمان اجرای طرح کاهش آلودگی در دستان مسئولان دست به دست می‌شود اما افزایشی در حوزه درصد این روزهای پاک شاهد نیستیم، به راستی اگر مطابق پژوهش‌های کارشناسی و اصول ساده محیط زیستی طبیعت را به شکل سالم اولیه بازگردانده و با طرح‌های قهری عوامل آلاینده را مجبور به کاهش آلودگی کنیم آیا سریع‌تر به نتیجه لازم نخواهیم رسید.